Rechtspraak: Zijn de modetrends te beschermen?

Een nieuw jaar, een nieuw begin. Tijd om vooruit te blikken op de modetrends van 2021. In deze bijdrage van Köster Advocaten wordt vanuit juridisch perspectief uitgelegd wat een trend is en wordt de vraag beantwoord of een trend beschermd wordt door het auteursrecht, of niet.

Wat is een trend?

Een trend is een ontwikkeling die de tijdgeest weerspiegelt. Alle gebeurtenissen uit de maatschappij reflecteren een bepaald gevoel dat wordt opgepikt door ontwerpers. Zij vertalen dit gevoel vervolgens in hun ontwerpen. Een nieuwe modetrend is geboren! Modetrends worden gepresenteerd op de catwalk en vervolgens overgenomen door verschillende merken. Het grote publiek maakt kennis met modetrends door de nieuwe collecties die in de winkels liggen, via reclame en via social media. Wanneer een bepaald item ‘in de mode is’, zie je het veel in het straatbeeld. Vanuit auteursrechtelijk perspectief is dit zeer interessant, omdat het auteursrecht zoals dat is neergelegd in de Auteurswet (Aw) – heel kortgezegd – het kopiëren van andermans ontwerpen verbiedt. Het is dus ook opmerkelijk dat allerlei merken mode items in dezelfde trend verkopen, terwijl kopiëren toch echt verboden is. Een relevante vraag in dit verband is dan ook of modetrends wel voor bescherming door het auteursrecht in aanmerking komen.

Het auteursrecht

Om deze vraag te kunnen beantwoorden is een beknopte beschrijving van het auteursrecht noodzakelijk. Kleding, schoenen, accessoires en andere (mode) items (‘werken’ in de zin van de Aw) zijn beschermd door het auteursrecht wanneer zij een ‘eigen oorspronkelijk karakter’ hebben en het ‘persoonlijk stempel’ van de ontwerper dragen. In ons voorbeeld is de ontwerper de ‘maker’ in de zin van de Aw. Concreet betekent dit, dat een mode item beschermd is door het auteursrecht wanneer het ontwerp creatief is en niet te veel lijkt op items die al bestonden.

Hoofdregel: een trend is niet auteursrechtelijk beschermd

De grens van bescherming door het auteursrecht ligt bij een trend (of stijl). De hoofdregel luidt dan ook dat een trend niet auteursrechtelijk beschermd is. Deze hoofdregel is al meerdere malen door de hoogste rechter in Nederland bevestigd (de Hoge Raad). De Hoge Raad is van oordeel dat het beschermen van een trend een remmend effect zou hebben op de creativiteit van andere ontwerpers. Iedere ontwerper mag dus een bepaald item in een bepaalde stijl (na)maken en zich laten inspireren door de ontwerpen van anderen.

Dat vraagt om een voorbeeld. De ‘gewatteerde slipper’ is een schoenentrend van 2021. Deze trend is niet auteursrechtelijk beschermd. Dat betekent dat ieder modemerk een gewatteerde slipper op de markt mag brengen.

De uitwerking van een trend

Betekent dit dat ontwerpers met lege handen staan? Nee! Een uitwerking van een bepaalde trend kan namelijk wél auteursrechtelijk beschermd zijn, wanneer die uitwerking een ‘eigen oorspronkelijk karakter’ heeft en het ‘persoonlijk stempel’ van de maker draagt.

Stel: een ontwerper creëert (als eerste) een gewatteerde slipper van velours, in de kleuren geel en groen, met een hartvormige kruising van de bandjes en een rood voetbed. Dan is het zeer waarschijnlijk dat deze uitwerking van de ‘algemene’ modetrend ‘gewatteerde slippers’ auteursrechtelijk beschermd is, dankzij de creatieve keuzes die zijn gemaakt op het gebied van kleuren, het materiaal en de vorm van de bandjes.

Wanneer een andere ontwerper een kopie maakt van deze uitwerking of creatieve elementen daarvan overneemt in zijn eigen ontwerp, is er sprake van een inbreuk op auteursrechten. De inbreukmakende ontwerper kan zich er dan niet vanaf maken, door te zeggen dat hij slechts de ‘algemene’ trend ‘gewatteerde slippers’ volgde. Nee, in dat voorbeeld heeft de inbreukmakende ontwerper meer overgenomen dan alleen het idee (de trend).

Dat is de belangrijke grens tussen inspiratie en imitatie.

In de praktijk

In de praktijk is het soms lastig te bepalen of een mode item auteursrechtelijk beschermd is en zo ja, of er sprake is van een inbreuk op auteursrechten.

Dat bewijst de zaak tussen Airwair en Primark uit 2019 (Rechtbank Amsterdam 20 december 2019, ECLI:NL:RBAMS:2019:9724 ). Airwair ontwerpt, produceert en verkoopt Dr. Martensschoenen en vond dat Primark inbreuk maakte op haar auteursrechten door schoenen te verkopen die te veel leken op de Dr. Martensschoenen. Dit vond Airwair onder meer door het gebruik van dezelfde soort dikke zool, het gebruik van veters in vetergaten en door het gebruik van dezelfde kleuren.

De rechtbank heeft de schoenen van Airwair en Primark vergeleken en geoordeeld dat niet valt uit te sluiten dat Primark heeft voortgebouwd en gevarieerd op de door Airwair op de markt gebrachte lijn (lees: een trend) en ook dat het niet ondenkbaar is dat Primark geïnspireerd is geraakt door Airwair (lees: schoenen in diezelfde trend heeft ontworpen, geproduceerd en verkocht). Maar: omdat Primark – zo overwoog de rechtbank – andere creatieve keuzes heeft gemaakt in de uitwerking van bepaalde elementen (door onder meer geen gele vetergaten te gebruiken en geen lus uit aan de achterkant van de schoen te laten steken), was er volgens de rechtbank geen sprake van een auteursrechtinbreuk. Ook speelde in het voordeel van Primark dat de Dr. Martensschoenen weer geïnspireerd zijn op legerkistjes (de trend toen Airwair aan het ontwerpen sloeg!). De vorderingen van Airwair werden dus afgewezen en Primark ontsprong de dans.

Conclusie

Het is dus toegestaan om inspiratie te putten uit een bepaalde trend. Het kopiëren van een ontwerp (de specifieke uitwerking van een trend) of het overnemen van creatieve elementen uit een ontwerp is echter niet toegestaan.

Wanneer iets een trend is en wanneer iets een uitwerking van die trend is, valt niet altijd eenvoudig vast te stellen. Voor ontwerpers is het daarom de moeite waard goed te onderzoeken of de beoogde inbreukmaker alleen inspiratie put uit een trend of ook (onderdelen van) de uitwerking van de trend kopieert. Voor diegenen die worden beschuldigd van een auteursinbreuk is het van belang vast te stellen of de ontwerper zijn hand niet overspeelt, door auteursrecht te claimen op een algemene trend.

Dit artikel is geschreven door Nine Bennink, advocaat IE, ICT en Privacy bij Köster Advocaten in Haarlem. Regelmatig behandelt Köster Advocaten actuele juridische kwesties. Kadv.nl

Beeld ter illustratie: Dr Martens SS21 Keith Haring, eigendom Dr Martens