De digitale identiteit van Nederlandse modelabels

Hoe zal de digitale identiteit van modelabels er in de toekomst uitzien? Die vraag staat centraal tijdens ‘Immaterialicious’: een symposium met aansluitend een modeshow in Pakhuis de Zwijger, strategisch geprogrammeerd tijdens de Mercedes-Benz FashionWeek Amsterdam. Mode en technologie komen steeds dichter bij elkaar. Toch is de integratie van technologie in mode nog niet wijdverbreid, mede doordat de huidige technologieën nog beperkingen kennen. Immaterialicious is een platform en onderzoeksproject dat de kwesties rondom identiteit en mode in het postdigitale tijdperk verkent. Voor dit project brengt de speculatieve designstudio Nuages Gris Nederlandse modeontwerpers, sounddesigners en digitale creatieven samen en stimuleert hen tot co-creatie. Modejournalist Aynouk Tan is de host van de avond. Ze vervult haar rol met verve in een uitbundige creatie van Jacob Kok, op torenhoge schoenen en met een dito kapsel. Het programma trapt af met twee lezingen. De sprekers worden ‘analoog’ door Tan voorgesteld en gelijktijdig digitaal op groot scherm geïntroduceerd aan de hand van hun profielen op LinkedIn en Twitter.

Danielle Bruggeman over vloeibare identiteit

De eerste spreker is Danielle Bruggeman, doctorandus in de cultuurwetenschappen en onderzoeker op het gebied van mode en identiteit. In haar lezing schetst ze hoe modemerken digitale media gebruiken als representatiemiddel van hun merk. Aan de hand van het manifest van Lidewij Edelkoort belicht ze eerst de huidige stand van zaken. “We moeten het modesysteem fundamenteel herdefiniëren”, stelt ze. “Een antwoord kan worden gevonden in duurzaamheid, transparantie, tijdloze collecties en de circulaire economie.” De couturecollectie ‘Zen Garden’ van Viktor & Rolf is daarvan een mooi voorbeeld. Een tweede oplossing schuilt in nieuwe technologieën. In de huidige tijd waarin beelden van shows direct online beschikbaar zijn, ontpoppen designers zich tot image makers. Ontwerpers verkennen de grenzen van het menselijk lichaam en spelen met de fluïditeit van identiteit. “Het lichaam krijgt dezelfde eigenschappen als kleding: beweeglijk, vloeiend, vervormbaar”, licht Bruggemans toe. “Modefotografie en digitale technieken spelen daarbij een cruciale rol. Fotografen als Inez van Lamsweerde en Erwin Olaf spelen letterlijk met dit gegeven: ze maken gezichten vloeibaar en laten lichaamsdelen versmelten met hun omgeving. Ook Bart Hess speelt ermee in zijn serie ‘Liquifuid’, geïnspireerd op een Photoshop-filter waarmee objecten vloeibaar kunnen worden gemaakt. Het draait allemaal om flexibiliteit, de vrijheid om te kiezen wie je wilt zijn.”

Stef Aupers over authenticiteit als handelswaar

De lezing van Stef Aupers, cultuursocioloog en hoogleraar Media Cultuur aan de universiteit van Leuven, gaat over transhumanisme in de mode. De roep om authenticiteit – om echtheid, puurheid, oorspronkelijkheid – is alom aanwezig in modeadvertenties. Slogans als ‘be yourself and you are always in fashion, ‘voor echte mensen’ en 'choose your style, be unique’ worden op grote schaal gebruikt. Maar hoe authentiek is de kledingindustrie eigenlijk echt? “We kopen de producten van merken die ons authenticiteit beloven”, stelt Aupers. “Massaproductie wordt gemotiveerd door de ethiek van echtheid. I shop, therefore I am. Daarin schuilt natuurlijk een paradox: authenticiteit is handelswaar geworden.” Door het spelen van games en het ontwikkelen van avatars kunnen we die ‘authentieke’ identiteit virtualiseren. De videogame Second Life stelt gebruikers bijvoorbeeld in staat om digitaal mode te creëren, kopen én verkopen: er is sprake van een virtuele markplaats waarin esthetiek een belangrijke rol speelt. Uit onderzoek blijkt dat, voor sommige fanatieke gebruikers, deze virtuele wereld realistischer aanvoelt dan de echte wereld. Ook wearables – die zich in de toekomst zelfs ín het menselijk lichaam zullen bevinden – verstevigen het huwelijk tussen functie en esthetiek. Aupers: “Er is niet meer alleen sprake van een connectie tussen mensen en mensen, maar ook tussen mensen en machines, en in toenemende mate tussen machines onderling. Betekent dat het einde van de authentieke identiteit? Of zelfs het einde van de menselijke natuur?”

Dit ethische dilemma maakt duidelijk iets los, maar roept ook veel vragen op vanwege de ongrijpbaarheid van de thematiek. In het tweede deel van het programma is er daarom ruimte voor een debat. Op groot scherm verschijnen verschillende stellingen zoals: “mode zal altijd relevanter blijven op het lichaam dan de digitale kopie” en “de (creatieve) invloed van de consument zal groter worden dan de (creatieve) invloed van modeontwerpers”. De panelleden mogen één voor één hun mening geven en toelichten: eens of oneens. Geen ‘misschien’ of ‘ja maar’, zegt Aynouk Tan gespeeld streng. Maar soms zijn er simpelweg geen eenduidige antwoorden. Ook het publiek mag participeren in de discussie. Tan doet een poging om de complexe vraagstukken wat concreter te maken.

De nieuwe kleren van de keizer

Net als het gesprek op een punt dreigt te komen dat het té ingewikkeld wordt voor de gemiddelde bezoeker, blijkt de tijd om. De modeshow ‘Carrousel de Mimetique’ gaat beginnen. Vijf Nederlandse modelabels – Nieuwjurk, Schueller de Waal, Jacob Kok, Black Earth en David Laport – tonen hoe de digitale representatie van hun modelabel real-time wordt aangestuurd door een model. Deze interdisciplinaire samenwerking met een zestal digitale creatieven is de uitkomst van een door Nuages Gris gefaciliteerde masterclass. Ieder modelabel toont een bomberjack met felgekleurde fotoprints: zo gebruikte Jacob Kok selfies en David Laport een online voetafdruk van zijn Facebook-pagina. De slimme voeringstof van deze Sensory Garments bevat een draadloze chip, die de beweging van de drager kan voelen. Karakteristieke modellen tonen de stukken door middel van een dans of striptease. Verrassend genoeg corresponderen hun bewegingen op geen enkele manier met de visuals op het scherm erachter. Voor het publiek is het daardoor volstrekt onduidelijk óf, en hóe de visualisaties door de kleding worden beïnvloed. “Ik zag het weer niet”, zegt een bezoeker teleurgesteld als het tweede model in de coulissen verdwijnt. “De nieuwe kleren van de keizer”, fluistert een ander. Na afloop, als er buiten op het terras wordt nagepraat, blijkt dat de beeld- en geluidseffecten wel degelijk in werking werden gezet door de bewegingen van de modellen. Al zal deze techniek duidelijk nog doorontwikkeld moeten worden.

Beeld: Immaterialicious, David Laport, fotografie: JW Kaldenbach en screenshot Second Life website.