"Over vijf jaar hebben we geen caissières meer nodig"

Het hoofdkantoor is het kloppende hart van een onderneming met inmiddels ruim 800 winkels in Europa en sinds kort ook drie filialen op de Antillen. Alle bedrijfsprocessen worden vanuit Alphen aan den Rijn gestuurd. Elke winkel wordt van daar uit bevoorraad, iedere opening - op dit moment komen er wekelijks 7 nieuwe filialen bij - voorbereid, de communicatie geregeld, personeel aangestuurd en vanzelfsprekend zit ook de directie er al jaren. Alleen op de stoel van de directeur zit sinds 1999 niet meer de oprichter. Toen heeft Jan Zeeman de voorzittershamer doorgegeven aan de huidige directeur Paul Schouwenaar. De man die verantwoordelijk is voor de cultuuromslag en het recente succes van Zeeman en die daarom in september van dit jaar werd verkozen tot 'Entrepreneur of the Year 2003'. Volgens de jury van de prijs - die een initiatief is van Ernst & Young, Nijenrode, het Ministerie van Economische Zaken en VNO-NCW - getuigt de uitbreiding van de Zeeman Groep tijdens een economische recessie van een onderscheidende visie en strategie. 'De sterke focus die Schouwenaar met Zeeman op één marktsegment heeft en de manier waarop hij alle processen in de organisatie daarop heeft afgestemd, getuigen van lef en visie', aldus het juryrapport.

De cultuuromslag die Schouwenaar heeft bewerkstelligd betreft het naar buiten keren van de onderneming. Was Zeeman, zoals het een goed Nederlands familiebedrijf betaamt, eerst vooral naar binnen gericht, onder de huidige directeur vaart men een nieuwe koers. Tegenwoordig is er contact met de pers (een interview als dit was onder Jan Zeeman zeer ongebruikelijk), wordt personeel aangemoedigd met ideeën te komen en wordt op televisie reclame gemaakt. De buitenwereld werd zelfs een kijkje in de boekhouding gegund, hoewel het bedrijf dit jaar weer is gestopt met het publiceren van de jaarcijfers, nadat de beslissing viel om van een beursgang af te zien. Over de netto verkoopresultaten van 2003 wil de financieel directeur dan ook niet veel meer kwijt dan dat deze "in percentages in Europa 'like-for-like' is opgelopen tot in de twee cijfers en dat het bedrijf daar heel blij mee is." Deze opmerking krijgt meer betekenis als we bedenken dat Zeeman vorig jaar zomer zich nog genoodzaakt zag de expansie in Duitsland (na Nederland de belangrijkste markt) volledig stil te leggen wegens tegenvallende resultaten en toenemende concurrentie daar. In juli 2003 wist het bedrijf het tij alweer te keren en kondigde de overname van de Duitse textielsupermarkt Urban Textil aan, waardoor er weer 80 winkels bijkwamen.

De omvorming van die 80 Urban-winkels tot filialen van Zeeman is een gigantische operatie die om een uitgekiende automatisering vraagt. Dat dit binnen zes maanden kan worden gerealiseerd is een van de succesfactoren van de geoliede machine die Zeeman heet. Ieder bedrijfsproces is hier geautomatiseerd. Vliegenthart: "De magazijnmedewerker die de dozen uit de vrachtwagen haalt is de eerste en de laatste persoon die de goederen aanraakt tot ze in de winkel worden afgeleverd." De opslag in het magazijn, registratie en de uitlevering naar alle landen, iedere stap wordt machinaal gestuurd. Ook de zoektocht naar nieuwe winkellocaties wordt tot en met de opstelling van het huurcontract via de computer geregeld. Alles moet bij Zeeman zo efficiënt mogelijk verlopen. "Alleen zo kunnen wij de kosten laag houden en daarvan profiteert de klant." Daarom kijkt de directeur dan ook reikhalzend uit naar de invoer van RFID (radio frequency identification, technologie waarmee producten kunnen worden gevolgd en geïdentificeerd, red.) door bijvoorbeeld een grote supermarktketen als het Amerikaanse Wal-Mart. Vliegenthart: "Nu is de techniek nog te duur, maar zodra het goedkoper wordt zullen we dat invoeren. Ik verwacht dat we binnen vijf jaar geen caissières meer nodig hebben. De klant houdt dan zijn mandje voor een scanner. De computer berekent aan de hand van de RFID-labels wat er in het mandje zit en presenteert de rekening, die de klant met zijn pinpas betaalt."

Zeeman kan dus zo goedkoop blijven, omdat het bedrijf optimaal gebruik maakt van de meest moderne technologische mogelijkheden, in alles efficiency voorop stelt en mensen in dienst heeft die zich in deze no-nonsense mentaliteit thuis voelen. Want wat voor de logistiek geldt, gaat bijvoorbeeld ook op voor de koffiepauze op het hoofdkantoor. "Wij hebben geen koffieautomaten," vertelt de financieel directeur, "want daar blijft men rondhangen." Bij Zeeman hebben ze een koffiejuffrouw die het personeel iets te drinken brengt op de werkplek. "Dat is veel efficiënter."