Belle of the ball – Cultuur

Van debutantenbal tot de rode loper. Extravagante avondkleding heeft in de loop van de

twintigste eeuw een nieuw podium gekregen. Strikte dresscodes en tradities verdwijnen hiermee naar de achtergrond en maken plaats voor lossere silhouetten en experimenteel materiaalgebruik. Het Victoria & Albert Museum in Londen wijdt er een tentoonstelling aan.

Het kost weinig moeite om je voor te stellen hoe deze jurken ooit door de balzaal zwierden

Niet Parijs of Milaan, maar Groot-Brittannië is de bakermat van de balkleding. Een tentoonstelling gewijd aan baljurken is dan ook nergens beter op zijn plek dan in Londen. Het Victoria & Albert museum pakt flink uit: ‘Ballgowns – British glamour since 1950’ toont een overzicht van meer dan zestig ontwerpen van de jaren 50 tot nu. In de gerenoveerde modegalerij van het museum staan jurken uit verschillenden tijden op kleur opgesteld. Het maken van de selectie was een zware taak voor curatoren Oriole Cullen en Sonnet Stanfill. “We hebben de mooiste voorbeelden gekozen uit de vaste collectie,” licht Stanfill toe. “Daarbij hebben we gelet op verschillende couturetechnieken, variatie in silhouet en boven alles moesten de ontwerpen Brits zijn. Veel jurken zijn nog niet eerder getoond.”
Het resultaat is een feest voor het oog. Modeliefhebsters (het zijn voornamelijk vrouwen die op de tentoonstelling afkomen) kunnen hier uren ronddwalen en zich vergapen aan de hoeveelheid veren, parels, kralen en pailletten waarmee de avondtoiletten zijn bezaaid. Op de achtergrond klinkt balmuziek en het kost weinig moeite om je voor te stellen hoe deze jurken ooit door de balzaal zwierden.

High society
Achter alle pracht en praal gaat ook een sociale en maatschappelijke ontwikkeling schuil. Lange tijd wordt de baljurk gelinkt met aristocratie en het koningshuis. Deze formele bals vinden in de jaren 50 voornamelijk plaats tijdens de zomermaanden in Londen, beter bekend als ‘the season’. Koningin Elizabeth of Koningin Mary schitteren tijdens royal balls, jonge debutantes terwijl ze worden geïntroduceerd in de high society. Vereist zijn een paar handschoenen tot over de ellenboog, gedragen bij een mouwloze avondjurk met een lange klokvormige rok. Vanaf de jaren 60 worden de regels soepeler. Een wijde kaftanjurk van Yuki uit 1972 - in frambooskleurige chiffonzijde - illustreert een nieuwe trend van Oosterse vormen en een losse fit. In de jaren tachtig winnen charity balls aan populariteit ten opzichte van de particuliere bals. Dit type evenement is laagdrempeliger en biedt simpelweg toegang aan iedereen die een ticket koopt.
Sommige jurken in de galerij vertegenwoordigen een decennialange samenwerking tussen ontwerper en klant. Het bijzondere contact tussen couturier Victor Edelstein en Lady Heseltine mondde uit in een vriendschap: “Ik vond het heerlijk om zijn atelier te bezoeken en trok daar veel te veel tijd voor uit,” herinnert Lady Heseltine zich. “Soms kwam ik langs voor een half uur durende fitting en brachten we twee uur door met enkel praten en koffie drinken!” Een loyale klant is voor sommige ontwerpers van cruciaal belang voor een succesvolle carrière.

Tegen het midden van de jaren 90 wordt de context voor formele avondkleding verlegd. Geheel in lijn met de celebrity-cultus, is de rode loper het nieuwe podium voor het showen van flamboyante avondjaponnen. Het maakt de uitdaging voor ontwerpers niet minder groot. Werd er vroeger op het bal 360 graden in de rondte gedanst, nu moet de couturier in het achterhoofd houden dat een actrice tijdens de bewuste avond vanuit alle hoeken wordt gefotografeerd. En de minst flatteuze kiekjes brengen het meeste geld in het laatje, dat weten paparazzifotografen maar al te goed. Ook de kritische clientèle is zich hier terdege van bewust en kleedt zich met bijzonder veel zorg om negatieve publiciteit te voorkomen. “De druk is enorm, evenals de impact,” aldus de Franse ontwerper Roland Mouret.

Showstopper
Impact, daarmee doelt Mouret natuurlijk op het feit dat een avondjurk voor veel ontwerpers het hoogtepunt van iedere collectie is. Het is een statement piece, de catwalk showstopper en bovenal een proeve van bekwaamheid waarin creativiteit en vakmanschap optimaal tot uiting komt. De mooiste jurken zijn vergevingsgezind voor ieder figuur en doorstaan de test van de rode loper. Maar denk nu niet dat ontwerpers het altijd op safe spelen. Integendeel. De afgelopen vijf jaar wordt het experiment niet geschuwd. Dat bewijst de bovenverdieping van de tentoonstelling, met jurken vervaardigd uit allerhande materialen. Gebreid zilverfolie (Craig Lawrence), veren (Sarah Burton voor McQueen), zijde wol bouclé (Osman Yousefzada), metallic leer (Gareth Pugh) of zelfs een combinatie van leer, aluminium en plastic (Christopher Kane). Een greep uit het spectrum ongebruikelijke materialen. Het meest verrassend is een strakke latexjurk met kantprint van Atsuko Kudo. “Latex wordt steeds meer geaccepteerd en niet alleen voor fetisj kleding. Ooit zou ik de koningin latex willen zien dragen,” aldus de ontwerper. Sonnet Stanfill is enthousiast over het ontwerp. “Eén van de dingen waar ik echt van heb genoten tijdens het samenstellen van deze tentoonstelling is het verrassingselement. Je denkt te weten wat Brits design is, en dan komt er ineens iets voorbij dat al je vooroordelen onderuit haalt.”
De silhouetten in deze zaal variëren van wijd tot smal en van vloerlang tot kort van voren met een enorme sleep. Maar hoe je het ook wendt of keert: het zijn allemaal jurken. Uitzondering is een ontwerp van Stella McCartney. Het ensemble, bestaande uit een donkere satijnen rok en geborduurde top, lijkt op het eerste gezicht een veilige keuze. Bij nader inzien is het een jumpsuit. Vernieuwend, want hoewel broeken algemeen geaccepteerd zijn als vrouwelijk kledingstuk sinds de jaren 60, worden ze zelden door vrouwen op de rode loper gedragen. Dit exemplaar heeft weliswaar extreem wijde pijpen maar is wel voorzien van praktische zakken. Actrice Annette Bening, die het ontwerp droeg tijdens de New York Film Critics Circle Awards in januari 2011, kon haar tasje die avond dan ook thuislaten.

Avondjurken staan vaak los van mode en trends, maar weerspiegelen soms toch de huidige ontwikkelingen in de modewereld. Zeker nu ze vaak deel uitmaken van de couturecollectie van een ontwerper. Het gebruik van digitale (foto)prints zorgde afgelopen seizoenen voor een revolutie in de mode. Hier keren ze terug op recente avondjaponnen van Mary Katrantzou, Erdem en Jonathan Saunders.
Glitter en glamour is van alle tijden. Al verandert de gelegenheid door de jaren heen, ontwerpers pakken nog altijd flink uit als het om avondkleding gaat. Ergens is het zonde dat de traditionele balcultuur langzaam verdwijnt. Dat de band tussen maker en drager niet meer zo hecht is als in de jaren 60 en 70, toen klanten nog betaalden voor de jurken en deze zorgvuldig werden bewaard en gekoesterd voor de volgende generatie. Tegenwoordig worden creaties bijna allemaal uitgeleend aan actrices. Ondanks dat leeft de baljurk voort, in een nieuwe vrijere vorm en nog altijd voorbestemd aan de rich and famous.

De tentoonstelling is nog tot 6 januari 2013 te zien in het V&A museum in Londen.

Dit artikel is gepubliceerd in FashionUnited vakblad nummer 4 van 2012