Mode hartje Kunst - Cultuur

In het Gemeentemuseum in Den Haag is tot 8 januari de tentoonstelling Mode ♥ Kunst,

een affaire te zien. Aan de hand van topstukken van Yves Saint Laurent, Dior en Givenchy vertellen mode en beeldende kunst de geschiedenis van hun innige relatie. “En zoals dat gaat in affaires, ging dat gepaard met stormachtige en liefdevolle aspecten.”

Hedendaagse mode-ontwerpen worden steeds vaker als autonome kunstwerken gezien.

Uitvergrote krantenknipsels uit het archief, zwart-witfoto's en een flatscreen met beelden uit 1966 bewijzen het: ruim 45 jaar geleden waren de Mondriaanjurkjes van Yves Saint Laurent te bewonderen in het Gemeentemuseum. Vers van de catwalk in Parijs werden de ontwerpen tentoongesteld door levende mannequins voor de inspiratiebron van YSL: een schilderij van Piet Mondriaan.

Nu zijn ze terug als topstuk in de tentoonstelling Mode ♥ Kunst, een affaire. Veilig om het lichaam van twee witte paspoppen en omgeven van schilderijen van Mondriaan vullen ze de expositieruimte. De jurken zijn misschien wel het bekendste voorbeeld van de innige relatie die mode en kunst al eeuwenlang onderhouden. Kunst inspireert van oudsher de mode, maar vanaf de 19e eeuw werd die verbintenis steeds meer een affaire. “En zoals dat gaat in affaires, ging dat gepaard met stormachtige en liefdevolle aspecten”, schrijft Benno Tempel, directeur van het Gemeentemuseum, in zijn voorwoord in de catalogus van Mode ♥ Kunst. Want de modewereld mocht dan Saint Laurent’s ode aan Mondriaan omarmen, van kunstliefhebbers kreeg hij felle kritiek. “Mode was iets frivools, terwijl kunst een serieuze uitingsvorm was. En daar spotte je niet mee”, aldus Madelief Hohé, modeconservator van het Gemeentemuseum.

Maar deze kritiek weerhield kunstenaars er niet van om zich te wagen aan mode. Elsa Schaperelli, de grote concurrente van Coco Chanel in de jaren 20 en 30, werkte nauw samen met surealisten Salvador Dali en Jean Cocteau. Op de tentoonstelling is de authentieke ontwerpschets te zien van haar kreeftenjapon, die geïnspireerd is op Dali’s wereldberoemde kreefttelefoon uit 1936. Ook de avondjas waarvan Cocteau het borduurontwerp tekende waar twee gezichten een bloemenvaas vormen, is te bewonderen. Dat de liefdesrelatie tussen mode en kunst nog immer vurig is, bewijzen modehuizen Dior en Vivienne Westwood op de expositie. In een hal is de finale van een modeshow nagebootst, waar vier ontwerpen van Dior langs een wand schitteren. De toenmalig hoofdontwerper John Galliano inspireerde zijn collectie op kunstenaar Gustav Klimt. Even verderop stappen we de inspiratiewereld van Vivienne Westwood binnen. Naast Westwood's olijfgroene, zalmroze en lichtgrijze jurken hangt een van haar inspiratiebronnen: een portret van Maria Suzanna Fagel, geschilderd door Jean Etienne Liotard in 1756. Van de grande dame in de modewereld is namelijk bekend dat ze ter inspiratie regelmatig het Victoria and Albert Museum in Londen bezoekt om schilderijen uit de 18e eeuw te bekijken.

Inmiddels lijken deze odes aan kunstenaars van ontwerpers steeds meer geaccepteerd. Hohé verklaart: ”Hedendaagse mode-ontwerpen worden steeds vaker als autonome kunstwerken gezien. Zo worden de ontwerpen van Viktor & Rolf en Iris van Herpen zowel op de catwalk als in musea getoond. De grens tussen draagbaarheid en kunst vervaagt.”

Naast de ontwerpers staan ook de draagsters van kunstzinnige mode centraal in de expositie. In een grote zaal staat de in 1899 opgerichte Vereniging voor Verbetering van Vrouwenkleding centraal. De leden, onder wie Aletta Jacobs, de eerste vrouwelijke arts in Nederland, zeiden vaarwel tegen korsetten en kozen voor jurken met bewegingsvrijheid. Hun garderobe was een manier om te laten zien dat vooruitstrevende, progressieve maatschappelijke opvattingen hadden. De Amsterdamse firma Metz & Co speelde hierin een belangrijke rol. Zij verkocht japonnen van het vooruitstrevende merk Liberty, die een sluiting aan de voorkant hadden, zodat vrouwen zelf in staat waren om hun jurken aan te trekken. Dat was in de Parijse mode tot de Eerste Wereldoorlog nog niet mogelijk.

Anno nu zijn er ook vrouwen die een duidelijk statement maken door hun liefde voor mode en kunst te verwerken in hun kleding. Voor de expositie maakten fotografe Alique en art director Maarten Spruyt een portrettenreeks van vrouwen bij wie mode en kunst hand in hand gaan, zoals model Saskia de Brauw, kunstenares Petra Heyboer, en presentatrice en muze van Viktor & Rolf Stacey Rookhuizen. De inspirerende vrouwen met hun kunstzinnige kleding en de mode en kunst uit het eigen depot van het Gemeentemuseum zijn het uitgangspunt van de tentoonstelling. “Ons doel is mode en kunst met elkaar verbinden. Als bezoeker kom je met een heel ander beeld over dit thema binnen dan dat je er uit gaat”, vertelt Hohé. Maar de expositie heet Mode ♥ Kunst, een affaire. En affaires houd je geheim. Is het taboe er dan nog steeds? “Mensen die de schoonheid van mode zien, hebben dat altijd gezien. De kritiek op mode als kunstvorm is er nog steeds. Niet iedereen neemt mode serieus, maar de mensen die er mee bezig zijn wel. Maar de wisselwerking tussen kunst en mode is er, dat is niet te ontkennen.”

Hommage aan de relatie tussen mode en kunst
Ter ere van de tentoonstelling Mode ♥ Kunst in het Gemeentemuseum in Den Haag heeft modeontwerper Michael Barnaart van Bergen een collectie ontworpen die geïnspireerd is op bekende kunstwerken. Deze Hommage-collectie bestaat uit zes jurken, waarin het surrealisme, dadaïsme, pop-art en abstracte kunst terug te vinden zijn. “Ik heb altijd al een kunstcollectie willen maken. De expositie was het perfecte moment. Een grote eer om daarvoor gevraagd te worden”, aldus de 28-jarige ontwerper.

Barnaart van Bergen vertaalde onder meer de beroemde foto ‘Le Violon d'Ingres’ (1924) van Man Ray, waarop een vrouw als viool staat afgebeeld, naar een lange jurk met ingebreide F-sleutels. In navolging van Yves Saint Laurent baseerde de ontwerper twee jurken op schilderijen van Piet Mondriaan. Ook brengt hij een ode aan ‘Fountain’, het gesigneerde urinoir van Marcel Duchamp uit 1917. “Door zijn handtekening op iets alledaags als een wc-pot te zetten, verhief hij dat tot kunst. Zo kwam ik op het idee om een jurk te ontwerpen met mijn handtekening.” Met zijn Hommagelijn wil de ontwerper, die bekend staat om zijn draagbare ontwerpen, de grens op zoeken tussen mode kunst. “Mode wordt steeds vaker beschouwd als autonome kunst, terwijl ik draagbare mode ontwerp. Zonder mijn waarden te verliezen, heb ik de grens opgetrokken tussen mode en kunst. En dat bleek een verrijking voor collectie.”

De Hommage-collectie is verkrijgbaar via www.michaelbarnaartvanbergen.com en gedurende de tentoonstelling Mode ♥ Kunst (t/m 8 januari 2012) in de Museumshop van het Gemeentemuseum Den Haag verkrijgbaar.

Dit artikel is gepubliceerd in FashionUnited vakblad nummer 6 van 2011