Suzy Menkes geeft startschot voor New for Now

Het gonsde al een tijdje rond en zorgde voor grote opwinding: Suzy Menkes, de meest invloedrijke modejournalist ter wereld, komt naar Nederland. Afgelopen vrijdag opende zij – in aanwezigheid van de pers en ontwerpers als Jan Taminiau en Marlies Dekkers – de zomertentoonstelling ‘New for Now. The Origin of Fashion Magazines’. Voor de eerste keer presenteert het Rijksmuseum een groot overzicht uit zijn rijke collectie kostuum- en modeprenten.

Suzy Menkes, die vorig jaar de overstap maakte van The International New York Times naar Condé Naste als International Vogue Editor, is een geanimeerd spreker. “Deze tentoonstelling gaat niet alleen maar over mode, hoe decoratief de kostuums op de prenten ook zijn. Het gaat over het lichaam, over mensen, over veranderende vrouwenlevens. De dames die wandelen aan de kust in creaties van Paul Poiret, of voor het eerst een sport beoefenen; het is allemaal een afspiegeling van de maatschappij.” Dat soort lichaamstaal is vandaag de dag nog altijd aanwezig. Als voorbeeld noemt ze de selfie: de behoefte om zelfportretten te maken is typerend voor deze tijd.

Voorloper van de huidige modebladen

Vóór de komst van fotografie werden trends verspreid via kostuum- en modeprenten. Prentkunstenaars waren verantwoordelijk voor een reproduceerbare gravure, waarna zogenaamde ‘coloristen’ iedere afbeelding afzonderlijk met de hand inkleurden. Opdrachten die vanuit huis konden worden uitgevoerd. De eerste modeprenten zijn informatief en gedetailleerd, maar ook wat eentonig. Omdat het publiek de complete outfit wilde zien werden de figuren van top tot teen getoond. Zo kon je een kapster of naaister precies duidelijk maken wat je in gedachten had. Begin twintigste eeuw worden de tekenstijlen levendiger en de poses spannender. We zien menselijke figuren die etalages bekijken of voor de spiegel staan. Een veelgebruikte truc om zowel voor- als achterkant te tonen.

Voor de vormgeving van de tentoonstelling liet ontwerper Christian Borstlap zich inspireren door de passe-partouts van sommige prenten: fris jadegroen op de muren (in de achttiende eeuw echt een modekleur) met ovale witte uitsparingen waarin de modeprenten in series worden gepresenteerd. Veel van de getoonde prenten zijn afkomstig uit twee belangrijke verzamelingen die in 2009 door het Rijksmuseum werden verworven: de Collectie Raymond Gaudriault en de Collectie M.A. Ghering-van Ierlant. Samen tonen de ruim vierhonderd prenten de belangrijkste modetrends van 1600 tot de twintigste eeuw. Tegelijkertijd brengt de tentoonstelling ook de opkomst van het modetijdschrift in beeld: van het kostuumboek in de zestiende eeuw, via losse, met de hand gekleurde modeprenten, naar het eerste modetijdschrift dat in 1785 van de pers rolde: Cabinet des Modes. Het vraagt wat tijd om je in deze interessante geschiedenis te verdiepen en door de grote hoeveelheid zeer gedetailleerde prenten kom je als bezoeker ogen tekort.

Duizenden modeprenten online

Gelukkig zijn alle 8.000 kostuum- en modeprenten uit de collectie van het Rijksprentenkabinet vanaf deze maand te zien zijn op de website. ‘New for Now’ is het resultaat van een meerjarig project waarin de prenten zijn gecatalogiseerd, beschreven en gedigitaliseerd. Bij alle prenten zit een beschrijving. In het geval er ook een (veelal Franse) tekst op is geschreven werd deze deels vertaald. Op de vroege prenten wordt bovendien beschreven welke kledingstukken er gedragen worden. Dat maakt het voor de gebruiker prettig: je kunt zoeken op trefwoord – handschoen, hoed, corsage – of per periode en op die manier je keuze telkens vernauwen. Het downloaden van de beelden staat vrij voor zowel commercieel als niet-commercieel gebruik, kortom: voor iedere vorm van creativiteit.

Als de persopening ten einde loopt, grijpen enkele genodigden hun kans om nog even met Suzy Menkes op de foto te gaan. Handelsmerk is haar pompadour, een extravagant kapsel dat in de achttiende eeuw voor het eerst werd gepopulariseerd door Madame de Pompadour, de favoriete maîtresse van koning Louis XV. Vergeleken met de ingenieuze coiffures die te zien zijn op de prenten in het Rijksmuseum is het herkenbare kapsel van de modejournalist van bescheiden proportie.

‘New for Now. The Origin of Fashion Magazines’ is t/m 27 september 2015 te zien in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum. Het gelijknamige bookazine is te koop in de museumshop voor 20 euro.

Foto 1 + 2: Winter, Wenceslaus Hollar, 1643, Très Parisien, 1923, No 10: 15.- PASSEREAU. – Robe en satin damassé
Foto 3 + 4: Journal des Dames et des Modes, Costume Parisien, 9 avril 1799, An 7 (100 bis ) : Cheveux à la Titus. Journal des Dames et des Modes, 1912, Costumes Parisiens, no. 39: Robe de crêpe de Chine blanc.
Foto 5 +6: Vrouw in een japon van Paul Poiret. De prent is waarschijnlijk uit het modetijdschrift Gazette du Bon Ton. Coiffures de Depain, ca. 1790 : Coëffure aux Charmes de la Liberté