Benjamin Simmenauer ontcijfert de betekenis(sen) van mode

In de mode gaat het om het overbrengen van de geest van een collectie, het winkelpersoneel het verhaal van de kleding laten vertellen of notities maken tijdens een modeshow. Want in deze creatieve industrie is de betekenis van de producten doorslaggevend bij het kopen ervan en daarom is het, om mode te verkopen, in de eerste plaats zaak om het verhaal te vertellen. Maar hoe zorg je ervoor dat het perfect begrepen wordt door iedereen? Hoe kunnen we weten wat de reactie van de consument zal zijn op een collectie? Deze vragen hebben raakvlakken met het werk van Benjamin Simmenauer. Hij is hoogleraar aan het Institut Français de la Mode (IFM) en hoogleraar filosofie. Simmenauer werkt momenteel aan een proefschrift getiteld "Le(s) Sens de la Mode" (De betekenis(sen) van mode).

De dissertatie van Benjamin Simmenauer, uitgevoerd aan de Universiteit van Lotharingen onder leiding van de Franse filosoof Roger Pouivet, behoort tot de toegepaste filosofie en heeft geen commercieel hoofddoel. Zijn onderzoek is er op gericht lezers en professionals uit de modesector gedetailleerde en meer voorspellende instrumenten te verschaffen voor wat individuen begrijpen van een collectie of een outfit; instrumenten die bijzonder relevant zouden kunnen blijken in een tijdperk dat zo rijk is aan onzekerheid en vernieuwing. Een jaar verder in zijn onderzoek vertelt Benjamin Simmenauer FashionUnited meer over zijn onderzoek.

Inzicht in de semantische principes die onze interpretatie van kleding sturen

Mode is taal. Deze bewering komt voor in vele mode-artikelen of wetenschappelijke stukken in mode-studies. Dit gaat meestal gepaard met citaten uit het "Système de la Mode", een beroemd essay van de Franse semioloog Roland Barthes uit 1967. Het idee van de auteur was om de taalkundige instrumenten van Ferdinand de Saussure (met name het onderscheid tussen de betekende en de betekenaar) toe te passen op andere uitdrukkingsvormen, zoals mode. "Maar deze benadering is technisch verouderd en Barthes' analyses hebben betrekking op geschriften over mode (pers- en modeliteratuur), ze houden geen rekening met kleren zelf als tekens," legt Benjamin Simmenauer uit. Vandaar de wens van de onderzoeker om een geactualiseerd en meer rigoureus handvat voor te stellen voor de analyse van de taal die op de kleding zelf wordt toegepast.

Om de semantische mechanismen te begrijpen die gebruikt worden voor de interpretaties van een kledingstuk, gebruikt Simmenauer onderzoek in de formele semantiek. Dat is "een discipline die wiskundig probeert om te gaan met de betekenis van uitdrukkingen in een taal. Deze discipline, die sinds de jaren zestig veel succes heeft gekend bij de behandeling van natuurlijke talen, is onlangs uitgebreid tot andere gebieden (betekenis van muziek, beelden, enzovoorts)," zegt hij. Op basis van dit onderzoek vroeg Simmenauer zich vervolgens af of deze theoretische instrumenten op de mode konden worden toegepast. Hij onderbouwde zijn punt met een voorbeeld: "Kunnen wij voorspellen wat iemand zal begrijpen van een outfit die hij nog nooit eerder heeft gezien, op dezelfde manier als wij regelmatig zinnen begrijpen die wij nog nooit eerder hebben gehoord? Of wordt dit van geval tot geval geïnterpreteerd? In dit geval zijn er geen regels en daarom zou mode niet echt een taal zijn".

Maar voordat er meer details volgen, legt Simmenauer uit wat "een outfit begrijpen" precies inhoudt. Hij geeft het voorbeeld van Marlon Brando in de film The Wild One, een film die bekendheid gaf aan de perfecto en van Brando's silhouet het archetype van de "rebelse" look maakte. Een outfit begrijpen is uit de manier waarop iemand gekleed is karakteristieke trekken afleiden van zijn identiteit, sociaal (bijvoorbeeld beroep of status), emotioneel (stemming), en situationeel (een activiteit doen).

Is mode een taal?

Geconfronteerd met de vraag: "Denk je dat mode een taal is? ", blijft de onderzoeker genuanceerd. "Intuïtief gezien is er iets dat mode lijkt te distantiëren van taal. Het is niet bewezen dat de betekenis van een outfit als een bepaalde samenstelling wordt geconstrueerd uit de betekenis van de verschillende onderdelen van die outfit. Dat wil zeggen dat we niet zien hoe we aan elk van de gedragen stukken een specifieke bijdrage tot de betekenis van de hele outfit kunnen toekennen: wat is de bijdrage van het overhemd, de broek, het jasje, de das...". Hij gaat verder door te zeggen: "Het is een wezenlijk verschil met natuurlijke talen, waar de betekenis van een complexe uitdrukking afhangt van de betekenis van de bestanddelen en de structuur, maar voor een bepaalde outfit lijkt dat niet zo te werken, zoals onderzoek aantoont". Simmenauer wijst erop dat sommige onderzoekers tot pessimistische conclusies zijn gekomen, door te denken dat als de mode niet "compositorisch" was (de betekenis van een complexe uitdrukking hangt af van de betekenis van haar onderdelen), dit een teken was dat de mode geen taal was, en dat haar symbolische werking niet wetenschappelijk kon worden bestudeerd.

Simmenauer lijkt echter optimistischer. Hij illustreert zijn twijfel over mode als taal door terug te keren naar het voorbeeld van Brando's outfit. In The Wild One droeg Marlon Brando een zwart leren jack, jeans, motorlaarzen en een wit T-shirt. In een scène noemt een ander personage in de film hem een rebel, gebaseerd op zijn observatie van zijn kleding. Het type van de rebel wordt dan voor het eerst gelijkgesteld aan de zin van de kleding. Simmenauer voegt daaraan toe: "Dit heeft ervoor gezorgd dat een hele generatie kijkers in staat is gesteld een rebel te identificeren op basis van zijn kleding. Interessant is dat in de Amerikaanse film de rebellenrollen na die van Marlon Brando weliswaar niet precies hetzelfde gekleed waren, maar door de kijkers toch als rebelse types werden geïdentificeerd. Dit betekende dat, ondanks de verschillen in silhouet, het publiek in staat was de outfits die zij eerder hadden gezien te gebruiken om een bepaalde betekenis te projecteren op een nieuwe outfit. "Dit mechanisme komt niet overeen met de composities die in gesproken taal gevonden worden. Het zijn andere "berekeningen" die op het spel staan, en wat ik probeer te doen is deze composities te karakteriseren," besluit Simmenauer.

Dit wiskundige werk kan associates met exacte wetenschappen oproepen. “Er is een toepassingsgebied van technieken voor exacte studies dat in deze context relevant zou kunnen blijken," antwoordt Simmenauer. Dit wordt natuurlijke taalverwerking genoemd. Het gaat hierbij om de ontwikkeling van programma's die leren teksten te interpreteren door middel van taken zoals "het volgende woord in een zin voorspellen", "de toon van een tekst detecteren", enz. (...) Men zou kunnen proberen een soortgelijke benadering te ontwikkelen voor kleding, maar het is één strategie naast andere om het algemene probleem van hun betekenis aan te pakken".

Het duurt nog twee jaar voordat het proefschrift van Benjamin Simmenauer voltooid en in het Engels gepubliceerd is. Het lijdt geen twijfel dat het een rigoureus unieke stem zal geven over hoe mode als object gezien kan worden op het gebied van de Fashion Studies.

Dit artikel is eerder verschenen op FashionUnited.FR, vervolgens vertaald en bewerkt naar het Nederlands door Ilona Fonteijn.

Beelden: Unsplash