Birkenstock toont strijdvaardig ondanks oordeel rechter dat sandalen 'geen kunst zijn'

Wat is kunst? Dat oordeel wordt vaak geveld door de toeschouwer. Dat bleek donderdag ook bij het Bundesgerichtshof (BGH) in Karlsruhe. Het modebedrijf Birkenstock wilde van het hoogste Duitse civiele gerechtshof auteursrechtelijke bescherming voor zijn klassieke sandalen vastgesteld krijgen. Het beschouwt de modellen als werken van toegepaste kunst. Maar de BGH oordeelde anders. Ondanks het vonnis heeft Birkenstock de hoop nog niet opgegeven.

Concreet ging het in Karlsruhe om drie rechtszaken van Birkenstock tegen concurrenten die soortgelijke schoenmodellen verkochten als die van Birkenstock zelf. Het modebedrijf met hoofdkantoor in Linz am Rhein in Rheinland-Pfalz zag daarin een schending van het copyright. Het eiste onder andere een verbod, vernietiging en terugroeping van de vermeende namaakproducten.

BGH bevestigt vonnissen uit Keulen

De lagere rechtbanken waren het in de zaak oneens. Terwijl de rechtbank in Keulen de schoenmodellen aanvankelijk als werken van toegepaste kunst erkende en de vorderingen van Birkenstock toewees, werden deze later in hoger beroep door het Oberlandesgericht (OLG) Keulen afgewezen. Het gerechtshof kon geen artistieke prestatie vaststellen. Birkenstock ging in cassatie tegen de uitspraak - waardoor de zaak in Karlsruhe belandde.

De BGH bevestigde nu de vonnissen van het OLG. Het gerechtshof had bij de beoordeling de juiste maatstaven aangelegd. Zo was het er bijvoorbeeld terecht van uitgegaan dat voor auteursrechtelijke bescherming een puur ambachtelijke creatie met formele vormgevingselementen niet voldoende is. De vormgevingsvrijheid moet veeleer in bepaalde mate artistiek worden benut. Dat was bij de Birkenstock-sandalen niet vastgesteld. De bewijslast ligt bij degene die de auteursrechtelijke bescherming claimt.

De Wortmann-groep, waartoe de in de procedure gedaagde "shoe.com"-GmbH behoort, beschouwde het vonnis als een overwinning voor de schoenen- en modebranche. "Bij een andere uitkomst van de procedure zou de bewijslast van de eiser met betrekking tot de vereiste artistieke activiteit aanzienlijk zijn verminderd, wat zou hebben geleid tot een gelijkschakeling van designrecht en auteursrecht met onvoorziene gevolgen voor de mode-industrie", aldus vennoot Jens Beining.

Auteursrecht beschermt creatieve prestaties

Het auteursrecht (ook wel copyright genoemd) verleent de maker van een werk in eerste instantie de exclusieve gebruiksrechten op dit object. Derden mogen het dus niet zonder toestemming reproduceren of verveelvoudigen. Deze bescherming blijft tot 70 jaar na de dood van de maker bestaan. Karl Birkenstock – de uitvinder van de Birkenstock-sandaal – leeft nog. Ter vergelijking: de beschermingsduur volgens het modelrecht bedraagt maximaal 25 jaar. Anders dan bij het modelrecht is voor auteursrechtelijke bescherming geen formele inschrijving in een register vereist.

In tegenstelling tot het octrooi- of modelrecht dient het auteursrecht ter bescherming van creatieve prestaties. Auteursrechtelijk beschermd zijn dus bijvoorbeeld muziek, geschriften, films, foto's, computerprogramma's - evenals werken van beeldende of toegepaste kunst.

"De Porsche onder de sandalen"

Bij kunst denken de meesten aan muziekstukken of romans, verklaarde Birkenstock-woordvoerder Jochen Gutzy na het vonnis. De wetgever heeft echter via het begrip toegepaste kunst ook de weg vrijgemaakt voor bescherming van gebruiksvoorwerpen. Duitse rechtbanken hebben dat door de jaren heen bevestigd - bijvoorbeeld met betrekking tot een Porsche-model. In die traditie ziet Birkenstock zichzelf ook. "Als je het zo wilt zeggen, zijn wij - in ieder geval juridisch gezien - zoiets als de Porsche onder de sandalen."

Concreet ging het bij de BGH om vier modellen: "Arizona" (de sandaal met twee brede banden, die in 2023 in de Hollywood-film "Barbie" speciale aandacht kreeg), "Madrid" (met één band), "Gizeh" (teenslipper) en de klomp "Boston". Volgens het bedrijf zijn het de klassiekers die hun klanten doorgaans met het merk associëren.

Birkenstock vecht verder

Een auteursrechtelijke bescherming hebben deze klassiekers na het vonnis van de BGH niet. Voor Birkenstock is de juridische strijd daarmee echter niet voorbij. "Natuurlijk is het vonnis vandaag een teleurstelling", zei Gutzy. Desondanks wil Birkenstock gerechtelijke stappen blijven ondernemen tegen vermeende imitators - ook in het buitenland. "We zullen ook de weg naar de nationale rechtbanken in Italië, Frankrijk en Nederland blijven bewandelen."

Birkenstock wil het onderwerp zelfs voorleggen aan het Europees Hof van Justitie (HvJ) in Luxemburg. In de EU-lidstaten worden namelijk verschillende maatstaven gehanteerd voor het auteursrecht. "In Nederland is bijvoorbeeld een sausdispenser als auteursrechtelijk beschermd erkend", legde Birkenstock-advocaat Konstantin Wegner uit. "In zoverre is misschien uiteindelijk een verhelderend woord van het HvJ nodig."