Druk!

Druk? Dat is iedereen. Toch werken we gemiddeld minder uren dan de generaties voor ons. Winkelen hoeft niet meer verplicht tussen negen en zes en sommigen kunnen zelfs hun eigen werktijden bepalen. Maar die druk moet toch ergens vandaan komen.

“Morning! Ben al heerlijk vroeg aan het werk. Straks weer hardlopen in het zonnetje,” zo twittert Isrid van Geuns om acht uur ’s ochtends. Even later meldt ze dat ze een lezing voorbereidt die ze die avond gaat geven voor een groep vrouwelijke ondernemers. Nog iets later: er staat een nieuw artikel van haar online. Intussen heeft ze alweer twee afspraken gemaakt met mensen die haar volgen, een paar berichten beantwoordt en reclame gemaakt voor een evenement volgende maand.

Voor professioneel netwerker, en eigenaar van het bedrijf ISWorks, Van Geuns is een dag als deze niets uitzonderlijks; in de branche staat ze bekend als een drukbezet persoon. Dat is niet voor niets. Ze geeft een seminar hier, een symposium daar, en daarna nog een stuk of wat workshops. Ze onderhoudt een blog en wordt door bedrijven ingehuurd om mee te denken of om stukken te schrijven. En al dat werk gebeurt in de vroege ochtend, ‘s middags, ’s avonds of in het weekend. Nadat ze met haar zoon is meegeweest naar de basketbaltraining, en voordat ze afspreekt om koffie te drinken met een vriendin of na afloop van een lunch met een zakelijk contact. Toch reageert Van Geuns verbaasd op de vraag of ze het druk heeft. Dan: “Het is denk ik vooral druk in de ogen van andere mensen; omdat ik een vrij vol schema heb. Zelf ervaar ik het niet als druk. Ja, ik ben heel veel aan het werk, maar ik geniet ervan. Last van stress heb ik nooit.”

Daarin is Van Geuns een uitzondering: Het aantal mensen in Nederland dat last heeft van tijdsdruk in het combineren van hun privéleven met hun werk loopt namelijk op. Dat constateerde de Sociaal Economische Raad (SER) in het ontwerpadvies ‘Tijden van de samenleving’, dat het in april aan het bedrijfsleven presenteerde. In haar oratie stelde hoogleraar Sociologie van Huishoudens en Werkrelaties aan de Universiteit Utrecht eenzelfde trend vast: “Van de werkende mensen blijkt bijna 40 procent regelmatig of vaker niet voldoende slaap te krijgen, bijna 50 procent zou meer tijd voor zichzelf willen hebben, zelfs bijna 12 procent geeft aan niet goed te kunnen herstellen van ziekte door tijdsgebrek, en bij bijna 10 procent lijdt de gezondheid onder tijdsdruk.”

Dat beeld van oplopende tijdsdruk is een opmerkelijke tendens, want volgens de officiële cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in april bekend maakte, liep de gemiddelde werkweek in de afgelopen vijftien jaar terug van gemiddeld 36,7 uur in 1996 tot 34,4 uur in 2010. Die daling van ruim twee uur per week is volgens het CBS “relatief sterk” en geldt voor zowel vrouwen als voor mannen. Vrouwen werkten het afgelopen jaar 1,9 uur minder dan in 1996 nog het geval was; mannen werkten in 2010 gemiddeld 1,4 uur minder. “Vroeger waren de betaalde verplichtingen veel groter,” constateert ook socioloog Tanjavan der Lippe. “Tot in de jaren 60 was een vijf-daagse werkweek van 45 uur nog gebruikelijk. Ook onbetaalde verplichtingen kostten meer tijd.” Om een voorbeeld te geven, vertelt ze: “Vóór de komst van de wasmachine was het wassen van kleding iets wat een hele dag in beslag nam.”

Te weinig tijd

Dat veel mensen menen te weinig tijd te hebben, is iets dat niet alleen deze tijd typeert. Al in ongeveer 55 na Christus vroeg de Romeinse schrijver Seneca zich in zijn werk ‘Over de kortheid van het leven’, af waarom mensen klagen over tijdgebrek en of dat wel terecht is. Nu, zo’n twintig eeuwen later, is het een cliché geworden om te zeggen dat je het druk hebt. In een leven waarin elk zichzelf respecterend persoon een baan met een privéleven combineert, buitelen de prioriteiten immers al snel over elkaar heen. Dus, zoals Van Geuns zegt: “Druk zijn maakt geen indruk meer; want iederéén heeft het druk.”

Niemand heeft nog onomstotelijk aangetoond hoe het komt dat die druk oploopt, terwijl we minder zijn gaan werken. Een mogelijke oorzaak is hoe flexibel we zijn in het indelen van onze tijd, denkt Tanja van der Lippe: “Veel activiteiten zijn flexibel, andere activiteiten zijn niet, of minder flexibel. Die flexibele activiteiten bepalen hoeveel vrije tijd je hebt.” Vroeger waren vooral activiteiten in de vrije tijd en in het huishouden flexibel.

Nu is dat anders. Winkelen hoeft – dankzij de komst van webwinkels en ruime bezorgtijden - niet meer verplicht tussen negen en zes uur. En thuiswerken –een fenomeen dat sinds de jaren 70 bestaat- zorgt dat mensen ook meer te kiezen hebben over wanneer het werk wordt gedaan. In de sociologie bestaan theorieën waaruit blijkt dat die toename van flexibiliteit tot minder tijdsdruk leidt. Maar er zijn er ook die het tegendeel beargumenteren. Uit het onderzoek ‘Time Competition Survey’ dat Van der Lippe met haar team uitvoerde, blijkt dat er meer aanwijzingen te vinden zijn voor die laatste optie. De belangrijkste oorzaak: “Ook al hebben werknemers meer vrijheid in de vorm van flexibilisering van hun arbeidstijden en mogen zij bijvoorbeeld thuiswerken, er hangt ook een prijskaartje aan. Een daarvan is een voortdurende verwachte inzetbaarheid en beschikbaarheid voor het werk. Het lijkt wel alsof werkgevers een steeds groter commitment van hun werknemers verwachten. Overwerk hoort er in sommige banen gewoon bij. Doordat de grenzen tussen werk en privé minder duidelijk zijn, bestaat het idee dat men nooit klaar is.” Verder ontdekte ze dat vooral mannen langer gaan werken als ze thuis achter hun computer kruipen, in plaats van op kantoor.

Klinkt logisch, maar voor de modebranche is deze verklaring niet afdoende, simpelweg omdat het aanbod telewerkbanen hier nu nog vrij beperkt is. Wat wél een rol kan spelen: het aantal vrouwen. Het is algemeen bekend dat de meeste functies in de modebranche worden vervuld door vrouwen. Uit onderzoek dat Van der Lippe afrondde in 2004 kwam naar voren dat vooral vrouwen last hadden van de tijdsdruk. Daarbij ziet de SER dat het probleem van de tijdsdruk nu vaak wordt opgelost met deeltijdwerk: “Mensen gaan minder werken en stemmen zo hun werk en privétaken af op de mogelijkheden die de omgeving biedt. Dit houdt mede de traditionele tijdsindeling in stand.” Het algemene plaatje dat dit oplevert: een parttime werkende vrouw die de meeste huishoudelijke taken en de zorg voor kinderen op zich neemt, met een gedeeltelijk thuiswerkende echtgenoot, die ook buiten de officiële werktijden inzetbaar is voor zijn werkgever.

Wat wellicht ook een rol speelt: Dat de modebranche geen standaard producten op de markt brengt. Consumenten verwachten elk seizoen weer iets nieuws; en de laatste jaren liefst nog vaker. Daardoor is snelheid iets dat bij de branche is gaan horen.

Dat is niet het enige. Een andere -misschien nog wel ingrijpendere- mogelijke oorzaak is dat het leven van de doorsnee modemens is verrijkt met een nieuwe tijdsslurpende bezigheid. Internetten. Want hoewel superpraktisch en niet meer weg te denken: met de ontwikkeling van het web is menig to do list uitgebreid met regelmatig terugkerende activiteiten. Het bijhouden van een blog, het op gezette tijden updaten van website of profielen op Twitter, Facebook, LinkedIn, Foursquare, Hyves – het lezen van e-mail, nieuwsberichten en het reageren op berichten van anderen. Per stuk bekeken niet zo tijdsintensief misschien, maar alles bij elkaar wordt dat anders.

Dave Bruno, een Amerikaanse consumentencriticus, grapte eens treffend: “Neem een I-Phone en opeens heb je een extra uur per dag nodig, zodat je ‘m kunt gebruiken.” En het is weliswaar verrekt handig dat contact leggen met iemand via e-mail of social media snel gaat, maar dat is net zo goed de reden dat mensen eerder antwoord terug verwachten. Waar iemand vroeger bij het versturen van een brief of postkaart de ontvanger een week gaf om te reageren, moet dat nu à la minute, of –nog beter- à la seconde. Van Geuns herkent het: “Ik merk dat mensen minder geduld hebben. Als ik een dag heb gewacht met het beantwoorden van een email, dan krijg ik al een herinnering.”

Maar wat levert dat snelle leven nu eigenlijk allemaal op? “Tijdconcurrentie lijkt welhaast een vorm van statuscompetitie,” stelt Van der Lippe vast. “In inkomen en status wensen mensen niet achter te blijven bij anderen, maar misschien zouden we allemaal wel beter af zijn als iedereen een stapje terug deed.” Die wijsheid is al een heel oude. Schrijver Seneca concludeerde al in de eerste eeuw van onze jaartelling: “Mensen hebben van nature genoeg tijd. Zolang ze het maar besteden aan de dingen die echt belangrijk zijn.”

Dit artikel, geschreven door Martine Schlingmann, is gepubliceerd de ‘Werken in de mode’ special 2011, van het FashionUnited print vakblad.