Online modeonderwijs: “Dit is hét moment om klassieke normen te doorbreken”

Alle hogescholen en kunstacademies in Nederland en België zijn vanwege het cororavirus noodgedwongen gesloten. Modestudenten krijgen uitsluitend digitaal onderwijs. Maar hoe werkt dat precies in dit vakgebied, waarin alles draait om de tactiele beleving en communicatie door middel van materialen? Studenten en docenten staan voor grote uitdagingen, al biedt de situatie ook nieuwe kansen.

Veerkrachtig omgaan met de situatie

Op de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen (KASKA), waar negentig procent van de modestudenten afkomstig is uit het buitenland, drong de ernst van de virusuitbraak al in januari door. “We hebben veel Chinese studenten, van hen hoorden we verhalen over de situatie in hun thuisland”, zegt Maureen de Clercq, modedocent aan de KASKA. “Sommigen kregen in Antwerpen te maken met discriminatie op straat. Na de lockdown zetten we de lessen voort via Skype-meetings op regelmatige basis.” Ook het Amsterdam Fashion Institute (AMFI) ondernam onmiddellijk actie, toen het kabinet alle hogescholen opriep om de onderwijsactiviteiten op locatie stil te leggen. Peter Leferink, Head of Fashion & Design op AMFI, vertelt: “Zodra het nieuws bekend werd zetten de docenten zich vol energie in om het onderwijsaanbod te vertalen naar een online toepassing. Met hulp van de Hogeschool van Amsterdam, waar AMFI onderdeel van uitmaakt, hebben we in zeer korte tijd veel van de grond gekregen. Alsof het plan altijd al klaar had gelegen. Dat getuigt van de grote veerkracht die mensen hebben.”

“Het coronavirus is geen excuus om iets niet te doen, wél een motivatie om zaken op een andere manier aan te pakken”

Modelessen via Skype of Zoom

Alle lessen vinden nu digitaal plaats. Programma’s als Zoom, Skype en Microsoft Teams zijn een uitkomst. Al is het wel even wennen, zowel voor studenten als docenten. “Normaal sta je voor de klas en hangen mensen aan je lippen terwijl je je verhaal vertelt. Nu is er toch veel minder interactie, zo via het beeldscherm”, vindt Gerrit Uittenbogaard, coördinator en docent Textiel en Mode aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. (KABK). Maar inmiddels, na wat opstartproblemen, begint het al een beetje te wennen. “Docenten raken meer en meer vertrouwd met de online programma’s. En voor studenten is het een goede oefening om zich tweedimensionaal uit te drukken én hun digitale portfolio goed op orde te hebben.” Veel docenten kiezen ervoor om individuele sessies af te wisselen met online lessen in groepsverband. De Clercq: “Regelmaat is belangrijk. Daarom houden we zoveel mogelijk de reguliere lestijden aan. Eén-op-één tonen studenten hun vooruitgang. Tijdens een groepssessie vraag ik iedereen bijvoorbeeld om elk één kledingstuk te tonen waar ze trots op zijn.”

Mentale en financiële ondersteuning

De lessen vinden weliswaar op afstand plaats, inhoudelijk zijn de gesprekken vaak persoonlijker dan voorheen. De Clercq: “Je krijgt letterlijk een kijkje in iemands huis via de webcam. Daarnaast ben je als docent uiteraard bezorgd over het welzijn van de studenten. Je vraagt door: heeft iemand bijvoorbeeld nog genoeg eten en geld? Sommige studenten voelen zich eenzaam.” Door het tijdsverschil maakt ze lange dagen: één van haar studenten zit nu in Vancouver, waar het zes uur later is, anderen in thuisland China, waar het zes uur eerder is. Sommige studenten kunnen helemaal niet naar huis terug. Of ze moeten eerst twee weken in quarantaine en proberen hun werk zo goed en zo kwaad als het gaat voort te zetten. De KABK stelde een crisisteam samen om, waar nodig, hulp te bieden aan studenten. Ook riep de academie een Corona Relief Fund in het leven, een noodfonds voor studenten die door Covid-19 in financiële moeilijkheden verkeren. Uittenbogaard: “Als bijbaantjes vervallen, terwijl de kamerhuur gewoon doorbetaald moet worden, geeft dat veel stress. Dit noodfonds biedt verlichting.”

“In zeer korte tijd hebben we de switch gemaakt naar online onderwijs. Alsof het plan altijd al klaar had gelegen. Dat getuigt van de grote veerkracht van onze docenten en studenten”

Mondkapjes maken in de verloren uurtjes

Het sentiment onder studenten is wisselend, merken de docenten. Leferink: “Er is een groep die er vol voor gaat, er echt in gelooft en het liefst nog iets extra’s wilt doen. Mondkapjes stikken voor verschillende instanties bijvoorbeeld. Fantastisch natuurlijk! Maar er zijn ook studenten die met de handen in het haar zitten. Enerzijds omdat ze geen toegang hebben tot gereedschappen, nu de naai- en breiwerkplaatsen van de opleiding dicht zijn. Anderzijds omdat ze ‘opgesloten’ zitten in kleine studentenkamers, zich futloos voelen en weinig inspiratie hebben.” Om hen een hart onder de riem te steken stuurt hij begin van de week een email naar alle designstudenten vanaf het tweede jaar. Nu eens met een persoonlijke bespiegeling over de huidige tijdsgeest, dan weer met een recept voor lekkere soep. Als studenten stress ervaren, lijden ze daar niet alleen zelf onder, het komt hun werk ook niet ten goede. En dus wordt er aan alle kanten hard gewerkt om iedereen gezond en wel aan boord te houden.

Roeien met de riemen die je hebt

Dat veel studenten er ondanks alles tóch in slagen om veel werk af te krijgen, is volgens de docenten bewonderenswaardig. “De inventiviteit en flexibiliteit is groot”, zegt Uittenbogaard. “Mensen grijpen andere manieren aan om hun werk te presenteren, bijvoorbeeld met behulp van film of fotografie.” Maar het blijft lastig, zeker met een fysieke collectie. Kleuren komen op het scherm niet altijd overeen met de werkelijkheid. Hoe beoordeel je of een mouwinzet goed is? En hoe laat je de stofuitdrukking zien? Ook daar worden studenten steeds gedrevener in. Zo kun je een doorschijnende stof bijvoorbeeld tonen voor een raam of lamp. Uittenbogaard verwacht dat studenten enerzijds digitale middelen aanwenden, en anderzijds teruggrijpen naar ambachtelijke technieken. Eindexamenstudent Inge Vaandering verft bijvoorbeeld zelf haar stoffen, nu de verfwerkplaats op de KABK gesloten is. Doorpassen op vrienden is ten strengste verboden, dus zoeken studenten noodgedwongen naar alternatieven. “Ze gebruiken zichzelf als model, of een stok en een stoel. Daar laten we studenten volledig vrij in. Alles kan en mag, zolang er maar een manier van lichaamsbeleving is.”

“Lesgeven op afstand biedt ook kansen. Zo is het een goede oefening voor studenten om zich tweedimensionaal uit te drukken én hun digitale portfolio goed op orde te hebben”

Solidariteit leidt tot mooie initiatieven

Het gevoel van collectiviteit is groot. Iedereen helpt elkaar zoveel mogelijk. De Clercq: “Studenten verzinnen creatieve oplossingen met materialen die ze voorhanden hebben. Via een besloten Facebook-groep delen studenten daarnaast ook foto’s van restpartijen die ze thuis hebben liggen. Deze materialen wisselen ze onderling uit per post.” De Haagse studenten hebben een speciaal Instagram-account aangemaakt om contact met elkaar te houden. Daarop delen ze van alles, variërend van serieuze berichten tot sarcastische of maatschappijkritische memes. Uittenbogaard: “Normaal gesproken is de academie hun habitat. Die sociale interactie missen ze ook.” Inhoudelijk kampen studenten met vragen als: wat is de waarde van mode nog? Hun wereldbeeld verandert. Daar moet je ruimte voor scheppen, vindt Leferink. “Niet alleen in dialoog, ook door een aangepast traject mogelijk te maken. We willen studenten in staat stellen om flexibel te reageren op de situatie en onze beoordelingscriteria zodanig op te stellen dat het toegestaan is om met andere inzichten te komen.”

Niet de zoveelste afstudeershow op rij

Het streven is dat studenten geen studievertraging oplopen. Eindbeoordelingen gaan gewoon door, in digitale vorm. Afstudeershows zijn verplaatst tot na de zomer of krijgen een andere invulling. “Voor sommige studenten, die vier jaar naar dit belangrijke moment hebben uitgekeken, is dat een enorme desillusie”, merk De Clercq. “Tegelijkertijd is dit hét moment om alle klassieke normen te doorbreken en te kiezen voor een atypische vorm. In eerste instantie wilden onze studenten daar niets van weten. Maar een week na de aankondiging, toen het idee eenmaal was ingedaald, zat mijn mailbox al vol nieuwe ideeën.” De Clercq ziet een vergelijking met de muziekindustrie. Artiesten moesten zichzelf opnieuw uitvinden door de komst van streamingdiensten als Spotify. Dat is ook gelukt. “Het coronavirus is geen excuus om iets niet te doen, wél een motivatie om zaken op een andere manier te doen.” Leferink vult aan: “Op AMFI waren we al tot het inzicht gekomen dat we dit jaar geen gewone catwalkshow wilden, maar écht iets anders. Dit moment vraagt om een diepgaande dialoog over wat er verandert en hoe je dat in de juiste presentatievorm kunt tonen.”

Foto’s:
1.KABK-eindexamenstudent Inge Vaandering verft nu zelf haar stoffen, maar is vooral op zoek naar ruimte, nu het colorlab (verfwerkplaats) op de academie gesloten is.
2. AMFI-studenten maken mondkapjes voor verschillende instanties. Dit ontwerp is van Katia Ravina.
3. AMFI / sweater project.
4. AMFI / afstuderen Management dimensie.
5 t/m 7. KASK-studenten tonen de voortgang van hun collecties via Skype.