Verslaving aan tweedehands modeplatforms: een onderzoek onthult de risico's

Terwijl verslavingen aan sociale media tegenwoordig het onderwerp zijn van veel onderzoek, begint een afhankelijkheid van een ander type online platform de aandacht van de wetenschappelijke wereld te trekken: de verslaving aan tweedehands modeplatforms.

In Bordeaux brengt promovenda Marie Boudi de ontwikkeling van problematisch gedrag in kaart, gerelateerd aan platforms en apps voor tweedehands kleding, schoenen en accessoires, zoals Vinted, Depop of Vestiaire Collective. Haar proefschrift is gebaseerd op de theorie van de Canadese onderzoeker Vallerand. De universiteit belicht een groot risico voor de gebruiker: de overgang van een 'harmonieuze passie' voor mode naar een 'obsessieve passie', waarbij de gebruiker de volledige controle over zijn activiteit op het platform verliest.

Wanneer liefde voor mode een obsessie wordt

Volgens een recent onderzoek van het Institut Français de la Mode (IFM) realiseert een tweedehandsbedrijf, Vinted, nu het grootste volume aan modeverkopen in Frankrijk. Het overtreft daarmee Amazon en Kiabi, twee zwaargewichten in de sector.

Verschillende elementen verklaren dit succes. Gebruikers van apps zoals Vinted bezoeken dit type platform om economische, ecologische redenen of uit liefde voor mode en vintage kleding. Op dit laatste punt, de passie voor mode, legt Marie Boudi uit dat ze haar onderzoek heeft geconcentreerd. Tijdens haar gesprekken met verschillende gebruikers observeerde de onderzoeker wat zij de 'overvloeiing' noemt van deze passie, die aanvankelijk 'harmonieus' werd genoemd, volgens de theorie van Vallerand. Het gebruik van vintage of tweedehands mode-apps wordt dan een obsessie, ook wel 'obsessieve passie' genoemd.

“Ik was constant bij de afhaalpunten [...] ik dacht, ik overdrijf misschien een beetje.”

Wat aanvankelijk een aantrekkingskracht op esthetiek, trends of winkelen is, verandert in een dwangmatige koopbehoefte. “Ik was constant bij de afhaalpunten [...] ik dacht, ik overdrijf misschien een beetje”, vertrouwde Charlotte, een gebruiker van tweedehands platforms, Marie Boudi toe. Terwijl een andere geïnterviewde haar bekende het gevoel te hebben 'afhankelijk te zijn van dit platform'.

Reacties uit een artikel dat in 2024 door het tijdschrift Marie Claire werd gepubliceerd, bevestigen het idee van een toxische relatie met tweedehands platforms. “Ik ontdekte Vinted vijf jaar geleden. In het begin gebruikte ik het op een gezonde manier, maar na een tijdje werd het een verslaving”, vertelde Lola-Marie, een studente in Brussel, aan het tijdschrift.

De oorzaak: de immense, bijna oneindige keuze aan artikelen, maar ook de lage prijzen. Volgens Marie denkt de gebruiker: “Ik heb meer koopkracht op deze tweedehands platforms, ik kan mezelf wat meer verwennen. De prijzen zijn aantrekkelijk en er is veel keuze.”

“De tevredenheid en opwinding tijdens het koopproces zijn gevoelens die deze consumenten steeds opnieuw willen ervaren en die aanzetten tot overconsumptie op deze platforms”, legt de promovenda uit in een interview met FashionUnited. Hoewel deze gevoelens in eerste instantie positief lijken, leiden ze uiteindelijk tot een cyclus van herhaalde aankopen en meer negatieve gevoelens, zoals schuld en spijt.

De ongecompliceerde aankoop

Tweedehands mode heeft tegenwoordig een positief imago op het gebied van ecologische impact. Omdat de gekochte kledingstukken al gedragen zijn, zijn de gevolgen voor het milieu veel kleiner dan bij de aankoop van nieuwe artikelen, waarvan de productie in de meeste gevallen vervuilender is (overvloedig waterverbruik, gebruik van chemicaliën, uitstoot van broeikasgassen). Bovendien geeft tweedehands mode miljoenen kledingstukken een tweede leven en voorkomt zo dat ze voortijdig in de vuilnisbak of op stortplaatsen belanden, waar de media de afgelopen jaren veel aandacht aan hebben besteed.

Het toegenomen milieubewustzijn heeft bijgedragen aan de explosieve groei van tweedehands mode. Consumenten zijn ervan overtuigd dat ze op de gespecialiseerde platforms een bewuste aankoop doen. Dit gevoel wordt gevoed door de marketingteams van de bedrijven in kwestie, die volop hebben geprofiteerd van dit ecologische argument.

Deze boodschap wordt onder meer verspreid via de jaarverslagen van deze bedrijven over hun milieu-impact. Deze documenten, die door FashionUnited zijn geraadpleegd, benadrukken de ecologische voordelen van de aankoop van een tweedehands kledingstuk in vergelijking met de aankoop van een nieuw kledingstuk. “De planeet vaart er wel bij als je kiest voor tweedehands luxe”, verklaarde het Franse platform Vestiaire Collective in zijn Circularity Report van 2024.

Als we de koolstofvoetafdruk van deze bedrijven vergelijken met die van grote modeconcerns of fast fashion-merken, zijn de cijfers van de eerste inderdaad lager. Die van Vestiaire Collective is bijvoorbeeld 18.992 ton CO2 (2023), die van Depop 20.059 ton CO2 (2022), terwijl die van de H&M-groep 8,5 miljoen ton CO2 bedraagt (alle merken samen), die van Shein 9,17 miljoen ton CO2 (2022) en die van een merk als Kiabi 2,7 miljoen ton CO2 (2022) bereikt.

Maar hoewel de berekeningen die de milieu-impact van een aankoop van een nieuw product vergelijken met die van een tweedehands product duidelijk worden uitgelegd in de rapporten over de ecologische impact, specificeren deze rapporten niet de werkelijke impact van een artikel op hun platform (met name het transport ervan). Weten dat deze lager is dan bij de aankoop van een nieuw kledingstuk is voldoende om het te presenteren als een verantwoorde aankoop.

Wat het potentiële probleem van overconsumptie betreft, heeft Vinted het voortouw genomen. In een rapport dat in 2024 werd gepubliceerd, schrijft het bedrijf: “De meerderheid (65 procent) van de kopers op Vinted zegt liever minder, maar duurdere en duurzame modeartikelen te kopen dan grote hoeveelheden goedkope artikelen. Slechts een kleine groep leden (18 procent) zegt iets op Vinted te hebben gekocht omdat ze de site aan het bekijken waren en het artikel leuk vonden. In Frankrijk is deze groep nog kleiner, met 12 procent 'spontane kopers'.”

“Doe uw onderzoek met een doel. Probeer niet toe te geven aan impulsaankopen.”

Toch spreekt een onderzoek dat in 2023 door Ademe (Agence de la transition écologique) werd gepubliceerd deze gegevens tegen. Daaruit blijkt dat de overgrote meerderheid (86 procent) van de consumenten van tweedehands artikelen (inclusief modeartikelen) van mening is dat ze hierdoor meer artikelen voor minder geld kunnen kopen.

Gezien verschillende opmerkingen in het rapport over de ecologische impact van Vinted uit 2023, lijkt het bedrijf zich bewust van het mogelijke risico van overconsumptie op zijn platform. Dit zijn de opmerkingen die FashionUnited heeft genoteerd:

“Doe uw onderzoek met een doel. Probeer niet toe te geven aan impulsaankopen”; “Kwaliteit boven kwantiteit. Of het nu gaat om tweedehands of nieuwe artikelen, het is beter te investeren in minder, maar kwalitatief hoogwaardige artikelen”; “Stel een budget vast, zodat u uw uitgaven kunt plannen op basis van wat u echt nodig hebt.”

Constante vernieuwing, oneindig aanbod

Elke dag, elke seconde wordt het aanbod van tweedehands platforms uitgebreid. Nieuwe schoenen, jurken of tassen worden voortdurend online gezet door gebruikers-verkopers en vullen de catalogus onafgebroken aan. In 2022 verklaarde Vinted dat er in dat jaar meer dan 800 miljoen artikelen op het platform te koop waren aangeboden.

Deze constante vernieuwing - net als de notificaties - moedigt de consument aan om deze apps op elk moment van de dag te raadplegen en vergroot zo de koopkansen. Temeer daar, zoals Marie Boudi aan FashionUnited uitlegt, “het feit dat het artikel kan worden doorverkocht, consumenten een gevoel van veiligheid geeft dat hen aanmoedigt om vrijer en ongecompliceerder te kopen”.

Maar overconsumptie is niet het enige probleem. Vallen voor een 'obsessieve passie' en de controle verliezen over je activiteit op het platform brengt andere nadelen met zich mee.

De verslaving

“Ik open Vinted zoals ik een sociaal netwerk open” is een van de zinnen die tijdens de gesprekken met de promovenda naar voren kwamen. “Dat betekent dat als ik in een bus zit, op de metro wacht of in een ander vervoermiddel zit, en ik niets te doen heb, ik Vinted open en scrol om te kijken wat er op de app staat”, concludeert de academicus, voordat ze eraan toevoegt: “Iemand zei me dat het echt een gemakkelijke reflex was”.

De termen 'verslaafd', 'afhankelijkheid', 'reflex', 'opwinding' en 'tevredenheid' werden meerdere keren gebruikt door de mensen die Marie Boudi interviewde. Dit zijn allemaal termen die ook verband houden met overmatig gebruik van sociale media en waarvan de gevaren voor de geestelijke gezondheid zijn aangetoond.

Tegenwoordig weten we immers dat netwerken zoals Instagram, TikTok, YouTube of X (voorheen Twitter) een aanzienlijke invloed hebben op het psychisch welzijn van mensen, zoals blijkt uit recente onderzoeken van IFOP. In 2025 vindt meer dan een derde van de deelnemers (36 procent) dat het gebruik van sociale media hun gevoel van eenzaamheid versterkt.

Nieuwe neuroimaging-analyses tonen aan dat intensief gebruik van netwerken, vooral bij adolescenten, verband houdt met functionele en structurele veranderingen in hersengebieden en dat deze neurale patronen lijken op die welke worden waargenomen in gevallen van verslaving, ADHD en stemmingsstoornissen (Dopamine-scrolling: a modern public health challenge requiring urgent attention, door BT Sharpe en RA Spooner).

FOMO (Fear of Missing Out) is een van de psychologische mechanismen die gebruikers ertoe aanzetten om sociale media frequent te bezoeken. Deze angst, die wordt gedefinieerd als het gevoel iets te missen, kan ook worden ervaren met tweedehands platforms, waar modeliefhebbers, net als anderen, soms bang zijn een buitenkansje mis te lopen, zoals een outfit van het merk Courrèges voor een spotprijsje of een nieuwe Miu Miu-top die veel goedkoper wordt verkocht dan in de winkel.

Een wettelijk kader om te beschermen tegen verslavingen aan online platforms?

De risico's van economische, fysieke en mentale schade als gevolg van verslavend gebruik van digitale producten en diensten worden nu erkend door de autoriteiten. Zowel in Frankrijk als in Europa bestaat er regelgeving voor het probleem van de afhankelijkheid van gebruikers van online content. Helaas zijn er nog steeds gebreken.

Daarom werkt de Europese Commissie momenteel aan toekomstige wetgeving inzake digitale eerlijkheid (Digital Fairness Act - DFA), die de bescherming van consumenten in de digitale omgeving moet versterken. De tekst moet zich met name richten op het verslavende ontwerp van online platforms, maar ook op het ontwerp van misleidende of manipulatieve interfaces en oneerlijke personalisatiepraktijken.

In juli 2025 startte de Commissie een openbare raadpleging om getuigenissen te verzamelen. Deze eindigt in oktober 2025. Vervolgens is het de bedoeling dat de Europese administratie in het tweede kwartaal van 2026 een syntheserapport publiceert, rekening houdend met de ontvangen feedback en gegevens.

Als er nieuwe regelgeving komt, zouden tweedehands platforms zoals Vinted mogelijk verschillende parameters van hun werking moeten herzien.