Onderzoek: ‘Binnensteden verliezen terrein, doelgericht winkelen steeds populairder’

De opmars van online winkelen zet onverminderd door, grote binnensteden in Nederland verliezen terrein en doelgericht winkelen wordt steeds populairder: dat zijn de conclusies van het grootste koopstromenonderzoek ooit in Nederland. Dat schetst een beeld waarbij ‘winkelen’ in vijf jaar tijd een compleet andere gedaante heeft gekregen. Het onderzoek, dat is uitgevoerd door I&O Research, BRO en Bureau Stedelijke Planning (part of Sweco), is gebaseerd op ruim 180.000 enquêtes en levert vijf belangrijke inzichten op. Ook de tijdelijke en structurele impact van de coronacrisis komt in beeld.

1. Grootste binnensteden verliezen terrein

De afgelopen vijf jaar is het aantal bezoekers in veel winkelgebieden gehalveerd. Wel nam de gemiddelde besteding per bezoeker toe, volgens het onderzoek. De bezoekersdaling is al zichtbaar sinds 2016, met uitzondering van de grootste vier steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht: die deden het tot 2018 nog wel heel goed. Corona, de forse terugloop van het aantal toeristen en het grotendeels wegblijven van kantoorpersoneel hebben hierop extra negatief effect gehad. Vooral in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam zijn de laatste twee jaar grote omzetverliezen te zien.

Buiten de vier grote steden wisten de middelgrote steden Leiden en Hilversum ten opzichte van 2018 wél meer omzet in recreatieve aankopen te realiseren. Net als Leidschendam-Voorburg, wat volgens het onderzoek te verklaren is door de opening van The Mall of the Netherlands. In andere grote gemeenten loopt het omzetverlies echter op tot 10 procent of soms zelfs meer dan twintig procent. Voor de overige gebieden was in het najaar van 2021 juist sprake van enig herstel.

2. Opmars online winkelen zet onverminderd door

Uit eerdere koopstroomonderzoeken blijkt dat de opmars van online winkelen gestaag doorzet. In 2021 nam het aantal online aankopen toe in alle bestedingscategorieën: van boodschappen tot modeartikelen. De coronapandemie zorgde daarbij voor een versnelling. Vooral jongeren gaven aan méér online te zijn gaan kopen. Het onderzoek noemt het opvallend dat de ‘toonbankbestedingen’ in totaliteit ook toenamen, zij het minder hard dan online, en niet in alle sectoren. Zo namen de bestedingen aan recreatief winkelen in vijf jaar tijd met 6 procent af.

3. Doelgericht winkelen steeds populairder

Een ander inzicht uit het onderzoek is dat doelgericht winkelen populairder wordt: een bezoek aan retailcentra en shoppingboulevards wint het van de binnenstad. Consumenten zijn bereid verder te reizen voor een doelgericht aanbod zoals bij bouwmarkten, woonwinkels en tuincentra. In deze sectoren stegen dan ook de fysieke bestedingen. Dit houdt volgens het onderzoek niet alleen verband met de huidige hoogconjunctuur, maar ook met corona: door de herwaardering van woningen, het thuiswerken en het willen vermijden van drukke plekken is er behoefte aan korter en doelgerichter winkelen.

4. Trend van lokaal kopen zet niet door

Koop lokaal, het is een veelgehoorde kreet sinds het begin van de pandemie. Maar doen we dat ook daadwerkelijk? Op basis van de koopkrachtbinding en -toestroom naar fysieke winkellocaties tussen 2016 en 2021 blijkt niet dat consumenten meer lokaal zijn gaan kopen. Wél zijn er grote lokale en sectorale verschillen die deze conclusie nuanceren. Zo weet het lokale aanbod in Delft en Alphen aan den Rijn bijvoorbeeld meer bestedingen van eigen inwoners aan te trekken. Maar over het algemeen neemt de oriëntatie op winkelgebieden in gemeenten af, ten gunste van met name solitaire supermarkten en online, luidt de conclusie van het onderzoek.

5. Winkels maken plaats voor horeca, ontspanning en woningen

Het aantal winkels in het onderzoeksgebied nam de afgelopen vijf jaar met 9 procent af – opmerkelijk genoeg met een vertraging in coronatijd. Het aantal horecagelegenheden nam met 7,6 procent toe. Volgens het onderzoek transformeren veel winkelgebieden compleet en krijgen soms een woon- of andere niet-publieke functie. Ontspanning, en met name horeca, blijken van toenemend belang voor het functioneren van centrumgebieden. Ruim een derde van de bezoekers die recreatief komt winkelen maakt tijdens dit bezoek ook gebruik van horeca. Deze toenemende verwevenheid betekent ook dat coronabeperkingen – zeker in grote binnensteden – dubbele impact hebben: maatregelen voor de horeca hebben indirect ook effect op de detailhandel en andersom geldt hetzelfde.