Curator: ‘Chanel had een neus voor commercie’

In het Gemeentemuseum Den Haag opent zaterdag de tentoonstelling ‘Chanel: de legende’. Met haar revolutionaire ontwerpen veranderde Gabrielle ‘Coco’ Chanel de vrouwelijke garderobe in de 20e eeuw. Haar ontwerpen werden klassiekers

en zijn nog altijd actueel. De tentoonstelling toont diverse topstukken zoals originele Chanel-ontwerpen uit de jaren 20 en 30, mantelpakken uit de jaren 60 en creaties gedragen door beroemde klanten zoals Marlene Dietrich, Romy Schneider en Koningin Paola van België. FashionUnited sprak met modeconservator Madelief Hohé – die als curator van de expositie alle ontwerpen bestudeerde – over de impact van het modehuis op de modegeschiedenis.

Wat was de aanleiding voor de tentoonstelling?
“Het

concept komt van Draiflessen Collection, een particulier museum in Mettingen, Duitsland. Dit museum kwam bij ons met een bruikleenverzoek, want in de vaste collectie van het Gemeentemuseum zitten behoorlijk veel ‘Chanels’: prachtige vooroorlogse avondjaponnen, een flapper dress uit de jaren 20, een felgekleurd ontwerp van Karl Lagerfeld maar ook een mantelpak in Chanel-stijl van de Nederlandse couturier Max Heymans. Wij vonden het idee zo leuk dat we voorstelden om de expositie na Mettingen ook naar Den Haag te halen. De vormgeving is opnieuw in handen van Maarten Spruyt en sluit aan bij de wereld van Chanel: zo is er is een zwart-wit thema en presenteren we de costume jewellery in een zacht-gouden omgeving.”

Draiflessen Collection is een initiatief van de familie Brenninkmeijer, oprichters van C&A. Wat is de connectie tussen C&A en Chanel?
“We tonen een little black dress van C&A uit het archief van Museum Draiflessen. Advertenties van het concern uit de jaren 20 laten zien dat zij met veel gevoel voor commercie inspeelden op de vraag naar kleine zwarte jurkjes en daarbij rechtstreeks naar Chanel verwezen. Het is bijzonder dat zij zo’n chic merk kozen om aan te refereren.”

In de expositie komt naar voren dat Chanel ook commercieel was ingesteld.
“Ja, een mooi voorbeeld is dat zij over haar eerste parfum stellig verkondigde dit niet te koop was – enkel voor haar allerbeste klanten. Gevolg: iedereen wilde het hebben. Later drenkte ze haar vriendinnen bijna in die geur als ze naar een restaurant gingen, zodat niemand eromheen kon. Het is heel interessant hoe Chanel met geur omging. Voor de Tweede Wereldoorlog was status heel belangrijk. Dat ging zover dat je als keurige vrouw naar een enkelvoudige bloemengeur moest ruiken, zoals roos of lelietjes van dalen. Dat waren destijds pure bloemenextracten. De wat ‘spannendere’ vrouwen roken naar oosterse geuren zoals musk. Je kon dus al ruiken bij welke groep iemand hoorde. Ergens best gemeen! De eigenwijze Chanel ontwikkelde een ‘lichaamsgeur’ die spannend en sensueel maar wel schoon was. In haar boetiek verkocht ze ook aan het minder keurige deel van de samenleving: actrices, minnaressen. Bij hen voelde zij zich thuis. Maar het was natuurlijk ook gunstig dat deze vrouwen langzaamaan meer status kregen en in Chanel’s ontwerpen naar de paardenrennen gingen of op het podium stonden.”

Vanwaar de naam ‘Chanel: de legende’?
“Coco Chanel was een vrouw met een ingewikkeld verleden dat ze deels zelf verzonnen heeft. Daardoor is niet altijd is even duidelijk wat feit en wat fictie is. Ze wordt vaak als uitvinder genoemd van de little black dress, maar het zwarte jurkje bestond al eerder. Jersey werd ook al langer voor sportkleding gebruikt voordat Chanel het als bovenkleding introduceerde. Door dit precies op de juiste manier te brengen, kreeg het wel een boost.”

Coco Chanel beschouwde het zelf als een groot compliment wanneer haar ontwerpen werden nagevolgd. Toch is het modehuis al jaren bezig het illegale gebruik van onder meer hun logo te bestrijden.

“Als iets begerenswaardig is komen er altijd goedkopere varianten die bereikbaar zijn voor een groter publiek – zo werkt mode. Uitzonderlijk is Coco Chanels houding ten opzichte daarvan: hoe meer mensen gekleed waren zoals zij, hoe liever het haar was. Een ‘ontwerp à la Chanel’ is natuurlijk wel een ander verhaal dan een namaak die pretendeert een echte te zijn. Het stelselmatig imiteren van tassen en parfums begon pas na de Tweede Wereldoorlog en nam grotere vormen aan vanaf de jaren 70 en 80. In de expositie richten we ons eerder op de hommage met Chanel als inspiratiebron.”

Iedereen heeft wel een beeld bij Chanel. Wat is bij het grote publiek minder bekend?
“Zelf was ik bij het uitpakken van de costume juwellery verrast hoe groot, hoe kleurrijk en hoe nep de sieraden zijn! Coco Chanel liet zich inspireren door Byzantijnse juwelen en gebruikte goud- en edelsteentinten. Op haar bekende zwart-witportretten draagt ze knotsen van sieraden. Het echte plaatje is dus eigenlijk een bonte bedoeling, het kleine zwarte jurkje fungeert als ‘canvas’ waarop die sieraden goed tot hun recht komen. Er zit ook veel emancipatie in de kleding. Chanel liet vrouwen haar kleding passen met de armen omhoog, om er zeker van te zijn dat zij erin konden bewegen, autorijden, enzovoort. En dat terwijl het korset was nog maar net de deur uit was: dat vrouwen überhaupt mochten bewegen was iets heel nieuws. Het idee van een minimalistische garderobe waarmee je alle kanten uit kunt past eveneens bij het beeld van de moderne vrouw.”

Is het succes van Chanel in al die jaren even groot geweest?
“Nee, de jaren 70 waren lastig. Het mantelpak werd plotseling als tuttig gezien en Chanel was – getuige de campagnebeelden – zoekende. In plaats van tijdloos zijn de collecties ineens typisch jaren 70. Ondertussen werkt Karl Lagerfeld voor Chloé en die collecties doen eigenlijk veel meer aan Chanel denken! Met zijn eerste collectie voor Chanel in 1983 zorgt hij voor een ommekeer door erfenis van het modehuis te combineren met de huidige tijdsgeest. Tot op de dag van vandaag houdt hij dat vol.”

Wat hopen jullie dat de expositie teweeg brengt?
“Door

meer te laten zien dan wat er in huize Chanel gemaakt is, willen we de reikwijdte ervan tonen. De helft van de getoonde stukken is echt van Chanel, het andere deel van ontwerpers die in de stijl van Chanel werken. Ze staan dwars door elkaar opgesteld: zo is er een groot ‘leger’ kleine zwarte jurkjes van de jaren 20 tot nu. Hiermee willen we de actualiteit van dit onderwerp laten zien: iedere vrouw heeft wel een little black dress in de kast hangen. De kracht van dit kledingstuk is dat het elke gedaante kan aannemen, afhankelijk van het modebeeld en net als een spijkerbroek in iedere garderobe thuishoort. Het Chanel-jasje is zelfs een type kledingstuk geworden: de winkels hangen er momenteel vol mee en jonge meiden combineren ze met een spijkerbroek. Het jasje op zichzelf is daarmee een soort ‘hebbeding’ geworden, net als de tassen. Dat is tekenend voor de impact van het modehuis.”

Hoe verklaar je die impact?
“De ontwerpen zijn smaakvol, klassiek en daardoor tijdloos. De meeste vinden we nu nog mooi. Chanel verstond als geen ander de kunst van het weglaten: haar stijl is vergeleken met andere jaren 20-jurken véél eenvoudiger. We realiseren ons nu niet meer hoe nieuw die simpelheid was, want in die tijd was vrouwenkleding helemaal niet simpel. Eerst was Chanel vooruitstrevend chic, daarna werd het een soort standaard chic. Eén ding weet ik zeker: als het niet klassiek was geweest, dan had het de tijd niet overleefd.”

Natasja Admiraal

Fotos: 1) Jasje, Gabrielle Chanel, Herfst/winter 1963/64, Fotografie: Christin Losta, Collectie Royal Ontario Museum, Toronto, Canada, Draiflessen Collection, Mettingen, Beeldrecht Pictoright
2) Coco Chanel, 1937, Fotografie: Boris Lipnitzki, Beeldrecht Pictoright
3) Ensemble (jasje en jumpsuit), Karl Lagerfeld voor Chanel, Lente/zomer 1991, Fotografie: Christin Losta, Collectie Gemeentemuseum Den Haag, Draiflessen Collection, Mettingen, Beeldrecht Pictoright
4) Broche, Robert Goossens voor Maison Chanel Paris, Jaren ‘50/jaren ‘60, Fotografie: Christin Losta, Privéverzameling Brussel, België, Draiflessen Collection, Mettingen, Beeldrecht Pictoright

‘Chanel: de legende’ opent zaterdag 12 oktober en loopt tot 4 februari 2014 in het Gemeentemuseum Den Haag. Er is ook een bijbehorende kindertentoonstelling. Hierna reist de expositie naar Hamburg, de geboorteplaats van Karl Lagerfeld.