Rechtspraak: De 'stijl of trend': is mode eigenlijk wel te beschermen?

Het artikel “Dit zijn de drie populairste modetrends van 2016 volgens Google” staat in de top 3 van meest gelezen artikelen op FashionUnited. De mode wordt gedicteerd door dé modetrend van het seizoen. Die trend ontstaat op de catwalk, en door de inspiratie die ontwerpers daar opdoen.

Een modetrend is dus gebruikelijk en zelfs onmisbaar. Het ‘volgen’ van die trend is ook gebruikelijk. Maar schuilt daarin ook ‘gevaar’? Waar ligt de grens tussen inspiratie en imitatie als het gaat om ‘stijl of trend’? Kan je als trendsetter een bepaalde stijl of trend ook beschermen? En wat is nou eigenlijk een ‘stijl of trend’? In dit artikel - vanuit auteursrechtelijk perspectief - de antwoorden in een notendop.

Stijl of trend (of ‘mode’, of ‘idee’?)

Volgens Google zijn dit de trends van 2016: bomberjacks, off-the-shoulder en jumpsuits. We weten wat de modetrends zijn, maar wanneer is iets nu een stijl of trend? Die termen – door rechters ook ‘idee’ of ‘mode’ genoemd – zijn niet gedefinieerd in de wet en ook (nog) niet uitgelegd in de rechtspraak.

De betekenis kan alleen indirect uit arresten van de Hoge Raad worden afgeleid. In de beroemde arresten over de Stokke TripTrap stoel staat: "dat op een eigen wijze uiting is gegeven aan de sobere stijl die past binnen (onder meer) de Scandinavische ontwerptraditie." De Hoge Raad sluit dus aan bij wat in de industriële vormgeving als stijl wordt aangemerkt: door eenzelfde oplossing of methode worden dezelfde effecten in verschillende ontwerpen zichtbaar / dezelfde oplossingen voor hetzelfde probleem gevonden. Aan deze rechtspraak ligt de gedachte ten grondslag dat auteursrechtelijke bescherming van abstracties als stijlkenmerken een ontoelaatbare beperking van de vrijheid van de creatie van de maker zou meebrengen, en aldus een rem op culturele ontwikkeling zou vormen.

In de rechtspraak worden de termen 'trend', 'stijl' of 'mode' door elkaar gebruikt, maar overal wordt hetzelfde mee bedoeld: een oplossing of methode waarmee eenzelfde effect wordt bereikt. Zoals het aan elkaar verbinden van top en broek, om zo het effect ‘jumpsuit’ te bereiken.

Bescherming van stijl of trend in het auteursrecht?

Wat als je nu de eerste op de markt was met een jumpsuit. Kan je dan iedereen verbieden om jumpsuits te gaan ontwerpen/produceren? De eerste vraag is dan, of het ontwerp in aanmerking komt voor bescherming middels het auteursrecht. Daarvoor geldt (heel kort gezegd): om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, moet een werk (kledingstuk/accessoire en/of het design) het resultaat zijn van scheppende menselijke arbeid, oftewel: creatieve keuzes. Wat niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt, zijn technische/functionele elementen en ‘heersende mode, trend of stijl’. Een stijl of trend is in beginsel dus niet auteursrechtelijk beschermd.

Maar: de enkele omstandigheid dat een werk (kledingstuk/accessoire) past binnen een bepaalde mode, stijl of trend, betekent niet dat het werk altijd en zonder meer helemaal onbeschermd is.

Het komt erop aan of er binnen de vigerende stijl of trend voldoende ruimte bestaat voor het maken van (eigen) creatieve keuzes. Beslissend is, of met de vormgeving van (de combinatie van) verschillende elementen van het werk op voldoende eigen wijze uiting is gegeven aan de vigerende trend of stijl. Oftewel: heeft de ontwerper geïnspireerd door een modetrend een eigen ontwerp gemaakt, of is de modetrend klakkeloos (en) in zijn geheel overgenomen (geïmiteerd).

Er is dus een verschil tussen het (concreet) vormgeven binnen de marges van een bepaalde stijl of trend en de (abstracte) stijl of trend als zodanig. Een stijl of trend kan niet auteursrechtelijk beschermd worden, de specifieke uiterlijke vormgeving daarvan wel. Ook voor rechters is het lastig te bepalen waar een onbeschermde trend of stijl overgaat in wel auteursrechtelijk beschermde specifieke vormgeving.

Voorbeeld

Dat een (abstracte) stijl of trend niet auteursrechtelijk beschermd is, maar de specifieke uiterlijke vormgeving daarvan (eventueel, zie de overige vereisten) wel, geldt ook voor accessoires.

Een goed voorbeeld is de zaak tussen Noosa en Intertoys (rechtbank Amsterdam, 21 juni 2012) over de riemen met ‘chunks’ (drukknopen). Het idee van een riem met verwisselbare drukknopen is origineel, maar in zijn abstractheid niet te beschermen. Het werd een modetrend en in principe mocht iedereen dus een eigen riem met verwisselbare drukknopen ontwerpen. Maar: de uiterlijke vormgeving van Noosa – zoals de afmetingen van de riem en chunks, de plaatsing en de hoeveelheid chunks – waren weldegelijk auteursrechtelijk beschermd. Dat was de specifieke uitwerking van Noosa, waarop door Intertoys inbreuk werd gemaakt. Intertoys had binnen de modetrend niet voldoende eigen creativiteit laten zien, maar haar riem aan die van Noosa ontleend. En daar ging Intertoys de fout in.

Bij de beoordeling van een eventuele auteursrechtinbreuk komen vele aspecten kijken, zoals ook de vraag of iets valt onder een ‘stijl of trend’.

Lucia van Leeuwen is advocaat bij Köster Advocaten in Haarlem. Regelmatig behandelt zij hier actuele juridische kwesties. Advocatenindemode.nl

Beeld: Google en Asos website