Kunstzinnige collages: grootste retrospectief ooit over Gianni Versace opent in Groninger Museum
bezig met laden...
Modeontwerper Gianni Versace zou op 2 december 2022 precies 76 jaar zijn geworden. Als hij nu nog had geleefd, had zijn zus Donatella misschien wel een groots verjaardagsfeest voor hem gegeven in opulente stijl. Donatella was van de feestjes, haar broer eigenlijk niet zo. Hij bracht de avond liever met een boek door, of in het atelier van een bevriende kunstenaar. Kennis en kunst: Versace zoog ze als een spons in zich op en stootte ze uit in de vorm van iconische modecollecties.
Ouder dan vijftig zou Gianni Versace echter niet worden. Hij werd in de zomer van 1997 neergeschoten door seriemoordenaar Andrew Cunanan, voor de deur van zijn villa in Miami. Daarmee kwam plotsklaps een einde aan een tijdperk. Bijna drie decennia lang was Versace actief geweest als ontwerper. Zowel zijn stijl als zijn manier van werken drukten een stempel op de internationale modewereld, en laten nog altijd hun sporen na. 25 jaar na zijn overlijden, en op wat zijn 76ste verjaardag zou zijn geweest, eert het Groninger Museum dat erfgoed met de opening van het grootste Gianni Versace- retrospectief tot nu toe. FashionUnited woonde de persopening bij.
Gianni Versace: kunstzinnige collages
Voor Gianni Versace, die werd geboren in het zuidelijkste puntje van Italië, lijkt de noordelijkste hoek van Nederland misschien niet de meest logische plek. Toch past juist zijn werk naadloos in de context van het Groninger Museum. Dat heeft in eerste instantie te maken met het gebouw. Het eclectische complex, ontworpen door Versace’s landgenoot Alessandro Mendini, is een schoolvoorbeeld van het postmodernisme in de tweede helft van de twintigste eeuw. In plaats van klassiek en symmetrisch, zoals veel archetypische musea, is het een soort collage van verschillende bouwstijlen gedecoreerd met kleurige tegels. Het kwam tot stand tussen 1987 en 1994, toen Versace min of meer op de top van zijn carrière was. Erin huist een museum met een sterke focus op design, dat eerder ook al tentoonstellingen presenteerde van topontwerpers als Viktor & Rolf en Azzedine Alaïa.
Net als de architect Mendini integreerde Versace een veelheid van vormen in zijn werk. Daarbij was de kunstgeschiedenis vaak een uitgangspunt. Van barok tot bloemstillevens en van punk tot popart, Versace haalde zijn materiaal overal vandaan. Elk seizoen presenteerde hij een nieuwe collage van kleuren, motieven en materialen, in steeds weer een andere sfeer. De curatoren van de tentoonstelling, Saskia Lubnow en Karl von der Ahé, wilden precies die Versace laten zien. “We wilden duidelijk maken hoe veel facetten hij had, hoe veel verschillende inspiratiebronnen,” vertelt Lubnow tijdens een interview kort na de persopening.
De tentoonstelling begint juist met sterk klassieke ontwerpen van Versace. Het is werk uit de beginjaren van zijn merk, dat hij in 1978 startte, en uit de jaren daarvoor, toen hij nog schetste voor de Milanese modehuizen Genny en Gallaghan. Uit die periode zijn in de tentoonstelling verschillende ontwerpen te zien: Grieks ogende tunieken en broeken met plooien, uitgevoerd in effen stoffen of glanzend metaalgaas.
Die hang naar het Griekse had met Versace’s herkomst van doen. Versace kwam uit Calabrië, een regio van Italië die tussen 800 en 600 voor Christus gekoloniseerd was geweest door de Grieken en waar nog veel resten van het toenmalige Griekse rijk te vinden waren. Griekse silhouetten en motieven, zoals het slingerende meander-ornament, zouden ook later in Versace’s werk blijven terugkeren. In 1993 werd de kop van Medusa, een figuur uit de Griekse mythologie, het logo van Versace. Medusa komt in mythen voor als een beeldschone, maar vervloekte priesteres met kronkelende slangen op haar hoofd in plaats van haar. Iedereen die naar haar kijkt, doet ze in steen veranderen. Ze is schoonheid en gevaar tegelijk: ze vangt de blik van de kijker, maar die kan zich daarna dan ook niet meer lostrekken.
Gevangen blikken
Wie de rest van de tentoonstelling ziet, begrijpt waarom die metafoor zo passend is. In elke zaal worden een of meerdere collecties besproken op basis van een inspiratiebron. Dat kan een kunststroming zijn, of een plek, zoals het strand van Miami, waar Versace toen hij eenmaal succesvol was een villa kocht. Hij liet een Medusa-mozaïek in de tuin leggen.
Die collecties trekken zeker het oog naar zich toe. Neem de popart-collectie van lente-zomer 1991. Die omvat onder meer een jurk bezaaid met Andy Warhol-portretten van Marilyn Monroe en James Dean, en een japon bedrukt met covers van Vogue in felle kleuren. In dezelfde zaal: ensembles met vlindermotieven, luipaardprints of een trompe l’oeil-opdruk van theatergordijnen. Ze zijn bijna duizelingwekkend.
De collectie die misschien wel de meeste blikken kluisterde was de herfst-wintercollectie 1992, die de titel ‘Miss S&M’ kreeg. Het was een uitdagende collectie in overwegend zwart, met veel leer, bandjes en cut-outs. Referenties naar de kleding die wordt gedragen in BDSM-gemeenschappen, zo schrijven de curatoren.
De collectie kreeg in de jaren negentig kritiek, bijvoorbeeld van modejournalist Suzy Menkes, die vond dat de collectie vrouwen objectificeerde. Maar er waren ook andere geluiden te horen. Hetzelfde jaar stal actrice Elizabeth Hurley de show tijdens de filmpremière van ‘Four Weddings and a Funeral’, in een jurk uit de collectie met gapende spleten die ogenschijnlijk door goudkleurige veiligheidsspelden bij elkaar worden gehouden. Hurley zei over de jurk, en over Versace in het algemeen: “In tegenstelling tot de meeste designers ontwerpt Versace zijn kleding niet om de vrouwelijke vorm te elimineren, maar om die te vieren.”
Hurley had zelf geen rol in de film: ze was tijdens de première de date van hoofdrolspeler Hugh Grant. De jurk speelde die avond echter vooral Hurley in de kijker. Behalve Hurley maakte Versace nog meer mensen beroemd, en zij hem. Zo ontwierp hij voor bekendheden als Elton John, Prince, Madonna en prinses Diana. Maar ook zijn modellencasts waren spraakmakend: Versace vroeg regelmatig supermodellen als Naomi Campbell, Cindy Crawford, Linda Evangelista en Claudia Schiffer voor zijn shows.
Jurken uit New York, knopen uit Milaan
Twee topstukken uit de tentoonstelling, de jurk van Hurley en eentje gedragen door prinses Diana, werden geleend van het Metropolitan Museum in New York. De meeste andere stukken in de expositie zijn echter afkomstig van private verzamelaars. De tentoonstelling kwam ook via hen tot stand: curatoren Lubnow en Von der Ahé ontmoetten een van de verzamelaars een paar jaar geleden, en raakten over diens collectie in gesprek. “We dachten: daar moeten we iets mee doen,” vertelt Lubnow. Ze brachten meer verzamelaars en sponsors bij elkaar, en na een half jaar stond de eerste expositie. Dat was toen nog in Berlijn, de thuisstad van Lubnow en Von der Ahé. Daarna ging de tentoonstelling reizen: eerst naar Borås in Zweden, en toen naar Groningen.
De verzamelaars reizen mee. Op de openingsdag in Groningen is onder meer bruikleengever Doris Brugger aanwezig, voormalig PR-verantwoordelijke van Gianni Versace, en Franco Jacassi, eigenaar van de Milanese boetiek Vintage Delirium. Van hem komt onder meer de Monroe-jurk, maar ook bracht hij een hele verzameling speciaal voor Versace ontworpen knoopjes in, die in de expositie onder glazen stolpen staan. Versace had oog voor detail, zo veel is duidelijk. Die details zijn in de expositie over het algemeen trouwens goed te bestuderen, de meeste silhouetten staan niet achter glas.
Na het overlijden van Gianni Versace ging de creatieve leiding van zijn merk over naar Donatella. Aan haar werk wordt in de tentoonstelling geen aandacht besteed: het is een Gianni-retrospectief, geen Versace-retrospectief. Maar wie naar het Versace van nu kijkt, ziet dat het nog stevig op het erfgoed van Gianni leunt: de weelderige prints en ook de zwarte bandjes uit de S&M-collectie maken af en toe nog hun opwachting, en voor de lente-zomercollectie van 2018 verschenen supermodellen in draperieën van metaalgaas op de catwalk.
Er is dan ook veel om uit te putten, zoals de tentoonstelling laat zien. “Gianni Versace was een man vol fantasie,” zei Brugger tijdens de opening. “Hij had nog wel tweehonderd jaar kunnen leven.”