Stijlvolle spreuken: Hoe de mode- en textielindustrie spreekwoorden en gezegden vormgeeft

De Nederlandse taal kent vele spreekwoorden en gezegden. Een groot deel hiervan heeft een link met een kledingstuk of komen voort uit processen uit de textielindustrie. Wist u dat ‘schering en inslag’ met een weefgetouw te maken heeft? Of zelfs ‘op zijn elfendertigst’? FashionUnited duikt in de wereld van spreekwoorden en gezegden.

Allereerst een paar bijzondere die voor kenners misschien makkelijk te traceren zijn naar de mode-industrie, maar voor anderen maar lastig te herkennen zijn.

Schering en inslag - Betekenis: Iets gebeurd heel vaak

‘Schering en inslag’ is afkomstig uit de weefindustrie. Schering zijn de draden op een weefgetouw die in de lengte zijn gespannen en inslag heeft te maken met de draden die met een schietspoel heen en weer tussen de schering worden aangebracht. Om te weven is het nodig deze handeling vaak te herhalen.

Volgens Onze Taal had de betekenis van schering en inslag in eerste instantie een positieve connotatie, maar de betekenis van de uitdrukking is door de jaren heen veranderd. Tegenwoordig zit er een negatievere klank aan de uitdrukking en wordt het gebruikt om dingen aan te duiden die ‘helaas vaak samengaan’.

Iets op de keper beschouwen - Betekenis: Iets nauwkeurig onderzoeken

Nog een term uit de weefindustrie. Een keper is een streep of een ribbel dat in de stof onstaat door een specifieke manier van weven. Door heel nauwkeurig te kijken, is de keper goed te zien en te beoordelen. “Wie een weefsel dus tot op de keper beschouwde, keek heel precies”, aldus Onze Taal.

Op zijn elfendertigst - Betekenis: Uitermate langzaam en omslachtig

“Hij doet iets op zijn elfendertigst.” Het is een uitdrukking die nog weleens voorbij komt als iemand zijn tijd neemt voor iets, vaak tot irritatie van anderen. Het gaat hier ook om een weefterm en verwijst naar een kam die nodig was voor het weven van fijn textiel. Deze kam ging door 41 gangen heen, een samenkomst van 11 en 30, en zo’n 4100 draden, zo beschrijft Onze Taal. Om met deze kam te werken moest men zeer nauwkeurig zijn, dus in eerste instantie kreeg het gezegde de betekenis voor ‘nauwkeurig werken’.

Echter was het zeer nauwkeurige werk ook tijdrovend. Hierdoor kreeg ‘op zijn elfendertigst’ uiteindelijk de betekenis van ‘langzaam en omslachtig'.

Mode en taal: Gezegdes en spreekwoorden die een link hebben met de mode- en textielindustrie

Ook niet van alle spreekwoorden en gezegden is de herkomst duidelijk, maar van de volgende in ieder geval wel.

Je knopen tellen - Betekenis: Een beslissing overwegen

Het klinkt wat gek om knopen te tellen, maar ze kunnen een handig hulpmiddel zijn bij het maken van beslissingen. Wie kent nog het oude spelletje ‘Hij houdt van me/hij houdt niet van me’ met behulp van bloemblaadjes? De knopen in dit gezegden draaien om de knopen van iemand zijn overhemd of blouse. Tel van onder naar boven en kom zo uiteindelijk tot een besluit.

Een waslijst - Betekenis: Een lange lijst, een grote hoeveelheid

Misschien niet helemaal een gezegde of spreekwoord, maar wel een bekende uitdrukking. Vroeger werd de was nog wel eens uitbesteed. De zware taak werd door ziekenhuizen, weeshuizen, maar ook rijke families overgedragen aan wasserijen. Een waslijst was een hulpmiddel voor de eigenaar van het wasgoed om te zien of alle items die naar de wasserij werden gestuurd ook daadwerkelijk terugkwamen. Aangezien het vaak om een grote hoeveelheid was ging, was de lijst vaak ook lang. Hierdoor is ‘een waslijst’ dan ook synoniem geworden voor een grote hoeveelheid / een hele lange lijst.

Het hemd is nader dan de rok - Betekenis: Eigen belangen of die van naasten voor laten gaan

In moderne taal klinkt het gek om te zeggen dat een hemd nader is dan de rok. Een hemd en een rok bevinden zich beiden op het lichaam. Wanneer de oude betekenis van rok echter erbij wordt gepakt - een overkleed dat meestal over een hemd werd gedragen - wordt deze uitdrukking al een stuk logischer. Het hemd zit hierdoor dichter op de huid, net zoals eigen belangen of die van naasten. Deze belangen zijn belangrijker en wegen het zwaarst, aldus Onze Taal.

De broekriem aanhalen - Betekenis: Bezuinigen

Wie iets langer nadenkt zal de betekenis van ‘de broekriem aanhalen’ heel logisch vinden. De uitdrukking komt volgens Onze Taal uit een tijd waarin er weinig geld was om eten te kopen. Door te bezuinigen op eten, werd de buik kleiner, waardoor de riem los kwam te zitten. Hierdoor moest de broekriem worden aangehaald.

Het gaat me niet in de koude kleren zitten - Betekenis: Het grijpt je aan

Met de koude kleren wordt de bovenkleding bedoeld, aldus Onze Taal. Als iets hier doorheen wist te dringen, dan kwam het opeens bij het ondergoed uit of zelfs bij de warme huid en het hart. Letterlijk vertaalt kan men deze uitdrukking interpreteren als: ‘Het blijft niet beperkt tot mijn buitenlaag, maar dringt diep door’.

Er zijn ook een aantal aanverwante uitdrukkingen, namelijk ‘iets langs je koude kleren laten afglijden’ en ‘dat raakt mijn koude kleren niet’.

Niet iedereen over één kam scheren - Betekenis: Alles op dezelfde wijze behandelen

Over de herkomst van deze frase is enige discussie. Men verschilt van mening over wat voor soort kam het gaat. Een van de uitleggen verwijst naar een weverskam. De draden van een weefgetouw worden over een kam gespannen (scheren) en hierdoor worden de draden op de juiste afstand gespreid. Maar voor een wever is het belangrijk verschillende stoffen te produceren, dus wanneer één kam gebruikt wordt voor het spannen (scheren), wordt alles op dezelfde wijze gemaakt. Volgens deze uitleg betekent het gezegde dan ook dat iedereen ten onrechte op dezelfde wijze wordt behandeld.

Door de wol geverfd - Betekenis: Iets heel goed kunnen, veel ervaring hebben

De verwijzing naar de mode-industrie is hier een stuk duidelijker. Wol verven voordat deze werd verwerkt tot garen leidt tot een kleurvast resultaat. De kleurvastheid is hier belangrijk, omdat de uitdrukking ‘door de wol geverfd’ naar iemand verwijst die net zo ‘kleurvast’ is als de wol. “Een bepaalde eigenschap zit ingebakken”, aldus Onze Taal.

Veel geschreeuw, weinig wol - Betekenis: Een hoop praatjes, maar niks tot stand brengen

Naar verluidt komt deze uitdrukking voort uit een verhaal over de duivel die God schapen ziet scheren, aldus Onze Taal. De duivel vraagt God waarom hij dit doet, die antwoordt dat hij van de wol kleren wil maken. De duivel heeft alleen varkens en probeert die ook te scheren, maar dit lukt uiteraard niet. De duivel zegt vervolgens: “Veel geschreeuw, weinig wol.”

Van naald tot draad: Modewijsheden in gezegdes en spreekwoorden

Elementen uit de textielindustrie komen ook veelvuldig voor in gezegden en spreekwoorden. Denk aan garen, naden, draden, naalden, maar ook wol en zelfs breien. Daarnaast zijn er ook verschillende kledingstukken en accessoires die de hoofdrol spelen in uitdrukkingen.

Hoewel al zeer veel spreekwoorden, gezegdes en uitdrukkingen in dit artikel zijn opgesomd, zijn er zelfs nog meer. Maar dan bent u hier morgen nog.